Το «Ταξίδι στα Κύθηρα» είναι ένα αληθινό ταξίδι.

Δεν μπορώ να πω ότι θα είναι μια ευχάριστη επίγευση, ο χρόνος μετά την παρακολούθηση της ταινίας, αλλά το «Ταξίδι στα Κύθηρα» του Θόδωρου Αγγγελόπουλου, για όσους οι ψυχικές τους χορδές έχουν μια παραπάνω ευαισθησία, είναι ένα στοχευμένο φιλμ, εν πολλοίς, γροθιά στο στομάχι. Γυρισμένη το 1984, τριανταπέντε περίπου, χρόνια μετά τον εμφύλιο, μέρος της τριλογίας της Σιωπής, η ταινία στέκεται στο ύψος της ιστορικής μνήμης και τοποθετεί στο κάδρο της, την σύνθλιψη της ψυχής του ανθρώπου, το ταξίδι χωρίς γυρισμό, την εμμονή στη μνήμη και την αδυναμία της λήθης όσων γεγονότων σημάδεψαν για πάντα τις ανθρώπινες ζωές. 

Μετά από 32 χρόνια πολιτικής προσφυγιάς, ο Σπύρος, ο ήρωας της ταινίας, ένα ηλικιωμένος αριστερός με επιβλητική παρουσία, επιστρέφει στην πατρίδα του από τη Ρωσία, μετά το τέλος του πολέμου. Η προσπάθειά του για επανένταξη στη χώρα που γεννήθηκε, είναι πλήρως αποτυχημένη. Στα γνώριμα πρόσωπα οικογένειας, συντοπιτών και γνωστών, δεν υπάρχει τίποτα γνώριμο πια. Όλοι έγιναν αγρίμια, μετά τον πόλεμο, κυνηγώντας χίμαιρες, τα φαντάσματα ενός ιστορικού γεγονότος, που δεν επέλεξαν και στο τέλος ούτε που κατανόησαν το λόγο της διεξαγωγής του και της ένταξής τους σε ανταγωνιστικά πολεμικά στρατόπεδα. Στον ομώνυμο ρόλο, ο εκπληκτικός Μάνος Κατράκης, «μιλάει» μέσα από τις σιωπές και ζει στο είναι του, την ολική συντριβή από την επιστροφή και τις μνήμες από την εξορία, που για 32 ολόκληρα χρόνια έγινε το σπίτι του. Κι ένα ακόμα σπίτι που δημιούργησε εκεί, εκπορευόμενο από τη δύναμη της ανάγκης. 

Αν υπήρχε βραβείο κινηματογραφικού βλέμματος, τότε με απόλυτη βεβαιότητα, ο Διονύσης Παπαγιαννόπουλος, θα το κέρδιζε επάξια. Ολόκληρη η ουσία της υποκριτικής σε ένα βλέμμα, ένα συνονθύλευμα συναισθημάτων από μίσος, οργή, απόρριψη, έκπληξη, στην πρώτη οπτική επαφή με τον Σπύρο μετά την άφιξή του. Ο Αντώνης, ο πολιτικός του αντίπαλος, που τον συναντά μετά την επιστροφή του, βιώνει μία συγκρουσιακή εσωτερική μάχη ανάμεσα στο ασίγαστο μίσος για την αντίπαλη ιδεολογία και τη ματαιότητα της εμφυλιοπολεμικής κατάστασης, που έθεσαν αδερφό εναντίον αδερφού.  

«Μας βάλανε και πολεμήσαμε, βγάλαμε τα μάτια μας. Εσύ από εδώ, εγώ απ’ την άλλη μεριά. Χάσαμε κι δυο, ο άνθρωπος με τον άνθρωπο, ο λύκος με το λύκο»

 ο Αντώνης, σε μια στιγμή αδυναμίας του, μια ολόδική του στιγμή, που σπάει, συμπυκνώνει σε δυο κινηματογραφικές αράδες, την πεμπτουσία του ερωτήματος, που βαραίνει όσους έχουν το ηθικό χρέος της διδαχής, για να καταλήξει στην ρητορική απάντηση του αδειανού πουκάμισου. Οι δυο ήρωες φαίνεται ότι παραδόθηκαν στη μοίρα τους, που άλλοι δημιούργησαν για αυτούς, ηθικά ηττημένοι και ψυχικά εξαντλημένοι.  

Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος, τοποθετεί έναν σκηνοθέτη, που παρακολουθεί από απόσταση τον Σπύρο, καθώς επιστρέφει από την εξορία, μέσα στην ίδια την ιστορία και γίνεται μέρος της. Χρησιμοποιώντας, μουντά και θλιμμένα τοπία, υποδεικνύει εγκατάλειψη και μοναξιά. Ο Σπύρος, που εκφράζει ένα κομμάτι από τον εαυτό όλων μας, ένα κομμάτι που αφορά στην ψυχική αποστασιοποίηση από οτιδήποτε γκρι και εχθρικό, βιώνει την κενότητα σε όλο της το μεγαλείο. Είναι ξένος μεταξύ ξένων, σε μια αποτυχημένη παλιννόστηση, έναν επαναπατρισμό που στην ουσία του δε συνέβη ποτέ.  

Ο ήρωάς μας ένας απάτρις, απόκληρος, τοποθετείται στο ενδιάμεσα και το προσωρινά, μέχρι να βρει πατρίδα να κατοικήσει. Ο σκηνοθέτης ακολουθεί το καταδικασμένο μοναχικό ταξίδι του για να βρει τη χαμένη του Ιθάκη, μέσα από το ταξίδι του στα Κύθηρα, στα προσωπικά του Κύθηρα, ένα φανταστικό μέρος με το όνομα αυτό, που συμπίπτει με το πραγματικό θαλάσσιο ταξίδι στο νησί των Κυθήρων, ένα από τα τελευταία πλάνα της ταινίας, ένα εναγώνιο ταξίδι στον ψυχικό του χωροχρόνο και καταγράφει τον άγριο αγώνα για την τελική επιβίωση στην αγριεμένη θάλασσα πάνω σε μια μεταλλική φορτηγίδα, στην οποία οι «συνάνθρωποι» τον εξόρισαν για δεύτερη φορά. 

Σε αυτό το ταξίδι χωρίς γυρισμό, ο Σπύρος, έχει δύο γνώριμα χέρια να κρατούν τα δικά του.