Calypso! Η γνωστή άγνωστη

Σκέψου να υπήρχε ένα μουσικό στυλ με το οποίο θα μπορούσες:

Να διασκεδάσεις και να ψυχαγωγηθείς ακούγοντας ευχάριστες (αλλά και δυσάρεστες) ιστορίες, αληθινές ή στα όρια του αστικού μύθου.
Να προβληματιστείς και να φιλοσοφήσεις επάνω σε διάφορα κοινωνικά, πολιτικά και πολιτιστικά ζητήματα.
Να ενημερωθείς για τα νέα και τις ειδήσεις, εγχώρια και διεθνή.
Να ανακαλύψεις μία πρώιμη εκδοχή της Rap και των Rap Battles.
Να απολαύσεις ποίηση, ή μάλλον Street Poetry.
Να χορέψεις Limbo.

Τα καλά νέα είναι ότι αυτό το μουσικό στυλ υπάρχει και λέγεται «Calypso».

Πατρίδα της Calypso είναι το «Trinidad & Tobago», μία χώρα της σημερινής Καραϊβικής (ή της λεγόμενης περιοχής των Δυτικών Ινδιών. Βλέπε Cuba και Jamaica έως και Bermuda, Bahama… come on pretty mama ♫), το οποίο από εδώ και στο εξής, για λόγους συντομίας, θα αποκαλούμε σκέτο Trinidad. Το Trinidad, λοιπόν, ανακαλύφθηκε από τον Κολόμβο το 1498, από τον οποίο και ονομάστηκε «La Isla de la Trinidad» (δηλ. το νησί της αγίας Τριάδας), ενώ αποτέλεσε Ισπανική αποικία έως και την έλευση των Γάλλων, το 1777. Το 1797 πέρασε στην σφαίρα επιρροής της Μ. Βρετανίας από την οποία τελικά (σχεδόν) ανεξαρτητοποιήθηκε το 1962. Εξού και γιατί η Calypso αρχικά τραγουδήθηκε στα Patois (Γαλλική Creole), ενώ στη συνέχεια στην Αγγλική Creole.

Τι είναι όμως η Calypso; Η Calypso είναι (ή μάλλον ήταν) η επιτομή της ελευθερίας της έκφρασης. Μία μοναδική και βαθιά πνευματώδης μουσική, με πολλές ιδιαιτερότητες, η οποία αρχικά λειτούργησε σαν μέσο επικοινωνίας των καταπιεσμένων αλλά και σαν όχημα διαμαρτυρίας απέναντι στο σκληρό αποικιοκρατικό καθεστώς και στο ρατσισμό.

Ο μουσικός ο οποίος έγραφε και τραγουδούσε Calypso ονομάζεται «Calypsonian» , ενώ παλαιότερα αναφερόταν ως «Griot» ή ως «Chantuelle». Πολλοί Calypsonians του 20^ου αιώνα υιοθέτησαν αποτρόπαια και τρομακτικά stage names, τα οποία διέκρινε η υπερβολή. Ο λόγος που το έκαναν αυτό λέγεται πως ήταν για να δείξουν στον κόσμο το πόσο νταήδες και ατρόμητοι ήταν, τραγουδώντας δίχως φόβο για θέματα που στην εποχή τους ήταν (κυριολεκτικά) ταμπού.

Πως όμως γεννήθηκε η Calypso; Ήταν λίγο μετά την άφιξη των Γάλλων στρατιωτών στο νησί, όταν άρχισαν σιγά σιγά να σκάνε και διάφοροι ομοεθνείς τους γαιοκτήμονες, από τα παραδίπλα νησιά, κουβαλώντας μαζί τους τα απολύτως απαραίτητα:

1) Δυτικο-αφρικανούς σκλάβους, ώστε να «βάλουν ένα χεράκι» στην καλλιέργεια των άφθονων ζαχαροκάλαμων του Trinidad.

2) Το γνωστό ετήσιο καρναβάλι των αποκριών (για να γίνεται και λίγο τζέρτζελο εδώ στα ξένα που ήρθαμε)

Η περίοδος δουλείας στο Trinidad διήρκησε περίπου 55 χρόνια και τελικά καταργήθηκε το 1834. Όπως είναι προφανές, κατά το διάστημα αυτό οι Αφρικανοί σκλάβοι δεν πέρασαν και τις καλύτερες μέρες της ζωής τους: καταπίεση, εξαθλίωση, απαγόρευση επικοινωνίας μεταξύ τους. Ωστόσο, μπορούσαν κατ’ εξαίρεση να τραγουδούν, τουλάχιστον, όπως λέγεται, κατά την ώρα εργασίας ή κάτω από κάποιες συγκεκριμένες συγκυρίες (π.χ. κατά την εποχή της συγκομιδής). Και κάπως έτσι άρχισε να γεννιέται η Calypso, η οποία λειτούργησε σαν ένα εναλλακτικό μέσο επικοινωνίας και διαλόγου μεταξύ των σκλάβων, δίχως τα αφεντικά τους να αντιλαμβάνονται τι λένε. Πιστεύεται πως πρώτος καταγεγραμμένος Calypsonian ήταν ένας σκλάβος ονόματι “Gros Jean”, ο οποίος έζησε έως και τις αρχές του 19^ου αιώνα.

Γύρω στα τέλη του 18^ου αιώνα, οι σκλάβοι συμμετείχαν σε ένα δικό τους ανεπίσημο φεστιβάλ (καθώς στο επίσημο καρναβάλι επιτρεπόντουσαν μόνο λευκοί), ονόματι Canboulay. Σε αυτό το φεστιβάλ οι σκλάβοι τραγουδούσαν για τα προβλήματα τους, αυτοσαρκάζονταν, διασκέδαζαν και διακωμωδούσαν τα αφεντικά τους. Και κάπως έτσι άρχισε να διαμορφώνεται ο χαρακτήρας της Calypso.

Λίγο μετά την κατάργηση της δουλείας οι πρώην σκλάβοι άρχισαν, δειλά δειλά, να συμμετάσχουν και στο επίσημο αποκριάτικο καρναβάλι. Μάλιστα, σταδιακά αυτό άρχισε να μετατρέπεται σε συνώνυμο της ελευθερίας τους αλλά και σε σύμβολο απόκτησης εθνικής συνείδησης και ταυτότητας, όχι μόνο για τους κατοίκους του Trinidad αλλά και για όλους τους καταπιεσμένους της Καραϊβικής. Αυτό όμως δεν άρεσε και πολύ στις τοπικές βρετανικές αποικιοκρατικές αρχές και έτσι δεν άργησε να στοχοποιηθεί η Calypso. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα κατά τη διάρκεια του καρναβαλιού οι Calypsonians να περιορίζονται σε ειδικά διαμορφωμένες σκηνές ή κάτω από κάποιου τύπου τέντες (Calypso Τents), όπου μπορούσαν να προετοιμαστούν και να παίξουν τα Calypsos τους στα κρυφά. Η ορολογία Calypso Tents διατηρήθηκε και κατά τον 20^ο αιώνα, όπου πλέον χρησιμοποιούταν για να περιγράψει και τους διάφορους εσωτερικούς (Σινεμά, Αγορά κλπ.) ή εξωτερικούς (Στάδια κλπ.) χώρους στους οποίους οι Calypsonians τραγουδούσαν κατά την διάρκεια του καρναβαλιού.

Τα μουσικά όργανα που χρησιμοποιήσαν, ανά τους αιώνες, οι διάφορες μπάντες Calypso ήταν: Latin κρουστά (Bongos, Congas, Timbales), Μπάσο, Κιθάρα, Τρομπέτα, Τρομπόνι, Σαξόφωνο. Ωστόσο, το 1881 οι Βρετανοί απαγόρεψαν τη χρήση κρουστών, καθώς υποψιαζόντουσαν ότι με αυτά οι μουσικοί επικοινωνούσαν κάθε λογής κρυφά μηνύματα. Αποτέλεσμα αυτού ήταν οι τότε μουσικοί της Calypso να καταφύγουν σε εναλλακτικές λύσεις, όπως τα ξύλα από Μπαμπού (Tamboo Bamboo). Αργότερα, κατά τη δεκαετία του 1940, απαγορεύτηκαν και αυτά τα ξύλα καθώς οι αντίπαλες μπάντες τα χρησιμοποιούσαν για να παίζουν (κυριολεκτικά) ξύλο! Ούτε αυτό όμως εμπόδισε τους δαιμόνιους μουσικούς οι οποίοι τελικά κατέφυγαν σε κάποιες ιδιαίτερα ευφάνταστες λύσεις: τηγάνια, ταψιά, λοιπά κουζινικά, καπάκια σκουπιδοτενεκέδων και βαρέλια λαδιού. Και κάπως έτσι, κατά τη δεκαετία του 1940, προέκυψαν τα περίφημα «Steel Pans» (ή Steel Drums), τα οποία έμελλε να γίνουν σήμα κατατεθέν της Calypso του 20^ου αιώνα.

Η Calypso ενσωματώνει στοιχεία της Αφρικανικής μουσικής κουλτούρας αλλά και της Folk μουσικής του Trinidad (+ κάποιες επιρροές από τη μουσική κουλτούρα των αποικιοκρατών): upbeat και συγκεκομμένοι ρυθμοί, το λεγόμενο «Call and Response» πρότυπο, αυτοσχεδιασμό και σάτιρα. Μάλιστα, μέσα στα χρόνια πολλά από τα τραγούδια που γραφόντουσαν υπέστησαν λογοκρισία λόγω των στίχων τους, οι οποίοι συχνά ήταν αρκετά σατιρικοί (έως και χυδαίοι) αλλά κυρίως επειδή είχαν πολιτικές προεκτάσεις και ήταν ειρωνικοί, καυστικοί και δηκτικοί απέναντι στο καθεστώς.

Γιατί λέγεται Calypso; Σχετικά με τις ρίζες του ονόματος “Calypso”, τίποτε δεν είναι σίγουρο. Οι επικρατέστερες θεωρίες εντοπίζουν την προέλευση του ονόματος σε κάποια από τις εξής λέξεις: Cariso (δηλ. εύθυμο τραγούδι), Carrousseaux (δηλ. φεστιβάλ ή πάρτι), Kaiso (είδος μουσικής με ρίζες στη Νιγηρία και το Κονγκό).

Μέσα στα χρόνια η Calypso κατάφερε να επεκταθεί κι εκτός συνόρων, σε άλλες χώρες της Καραϊβικής, με αποτέλεσμα να επηρεάσει και τις αντίστοιχες μουσικές κουλτούρες. Για παράδειγμα, λέγεται πως η Mento της Jamaica, από την οποία επηρεάστηκε κατά πολύ η Ska και μετέπειτα η Reggae, έχει τις ρίζες της στην Calypso. Ενδεχομένως κάτι αντίστοιχο να συμβαίνει και με το Μπαχαμέζικο Goombay, το οποίο θυμίζει υβρίδιο Calypso και Rhythm ‘n’ Blues.

Πρωτεύουσα της Calypso θεωρείται η πρωτεύουσα του Trinidad, το Port of Spain, η οποία φιλοξενεί ετησίως, έως και σήμερα, το τοπικό καρναβάλι αλλά και τον περίφημο διαγωνισμό «Calypso Μonarch» (ο οποίος αρχικά ονομαζόταν Calypso King). Ο διαγωνισμός αυτός έλαβε για πρώτη φορά χώρα το 1939, με νικητή τον Calypsonian «Growling Tiger», ενώ το 1978 η «Calypso Rose» έγινε η πρώτη γυναίκα η οποία κέρδισε τον –μέχρι πρότινος ανδροκρατούμενο— διαγωνισμό.

Η πρώτη Calypso ηχογράφηση έγινε το 1912 στη Ν. Υόρκη, για το κομμάτι «Mango Vert» των «Lovey’s Band», ενώ η χρυσή εποχή της Calypso θεωρείται πως ήταν κατά τις δεκαετίες 1920-1940. Λόγω των μηνυμάτων και των ειδήσεων που περιείχαν τα τραγούδια εκείνης της εποχής στους στίχους τους, η Calypso χαρακτηρίστηκε ως «Η εφημερίδα των φτωχών». Αυτό δεν ήταν και τόσο υπερβολή καθώς πολλοί άνθρωποι προτιμούσαν να ενημερωθούν διαμέσου της Calypso, παρά από τα έντυπα μέσα, τα οποία θεωρούνταν διεφθαρμένα και πως εξυπηρετούσαν πολιτικές σκοπιμότητες (γιατί, άραγε;). Γύρω στο 1940 η Calypso άρχισε να γίνεται δημοφιλής στις ΗΠΑ χάρη στην επιτυχημένη διασκευή του Rum and Coca-Cola (του «Lord Invader») από τις «Andrew Sisters». Ωστόσο, εκεί που η Calypso άρχισε να γίνεται μανία ήταν κατά τη δεκαετία του 50’, όταν και κυκλοφόρησε ο δίσκος «Calypso» (1956) του Αμερικανού «Harry Belafonte», σε Calypso και Mento ρυθμούς. Ένα χρόνο αργότερα (1957) κυκλοφόρησε και ένας δίσκος («Calypso is Like So») με διασκευές σε αυθεντικά Calypsos, από τον μεγάλο star του Hollywood «Robert Mitchum».

Δύο από τους σημαντικότερους παράγοντες οι οποίοι έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην διάδοση και δημοφιλία της Calypso στις ΗΠΑ και στην M. Βρετανία, ήταν οι ταινίες του Hollywood που γυρίστηκαν στο Trinidad καθώς και oi Τρινιδιανοί της Διασποράς, οι οποίοι είχαν μεταναστεύσει σε αυτές για οικονομικούς, κυρίως, λόγους. Αρκετοί Calypsonians της N.Υόρκης και του Λονδίνου ενίοτε επιδίδονταν και στα λεγόμενα Calypso Wars, τα οποία ήταν κάτι σαν τα σημερινά Rap Βattles, κατά τα οποί «αντίπαλοι» Calypsonians βρίσκονταν μαζί στη σκηνή και με μία πρώιμη freestyle Rap τεχνοτροπία τραγουδούσαν Calypso και αντάλλασσαν ασύλληπτα «καντήλια», συνήθως σερβιρισμένα με έξτρα δόση χιούμορ.

Μερικοί από τους δημοφιλέστερους Calypsonians της Χρυσής εποχής ήταν οι: «Roaring Lion», «Mighty Sparrow», «Lord Beginner», «Atilla the Hun», «Lord Invader», «Mighty Terror», «Growling Tiger», «Lord Pretender», «Duke of Iron», «Lord Kitchener» (γνωστός για το «Jump in the Line» a.k.a. «Shake, Senora»), «Wilmoth Houdini» (Θα σου φανεί σίγουρα γνώριμο το «Black but Sweet», από το οποίο έχει πάρει samples η «Ε. Αρβανιτάκη» για το «Δε Μιλώ Για Μια Νύχτα Εγώ»).

Μετά την διακήρυξη της ανεξαρτησίας του Trinidad (1962), η Calypso ανακηρύχθηκε εθνική μουσική της χώρας. Ωστόσο, κατά τη δεκαετία του 70’ η αυθεντική Calypso σκηνή άρχισε να παρακμάζει και να υποχωρεί αρκετά σε δημοφιλία, με αποτέλεσμα να αρχίσει σταδιακά να αφήνει τη θέση της σε ένα πιο ανάλαφρο (πλην χορευτικό) υποείδος, ονόματι «Soca» (σ.σ. τύπου «μπαμπολέϊο»), το οποίο παραμένει δημοφιλές έως και σήμερα.

Παρόλα αυτά, πριν τελικά παρακμάσει, η Calypso σκηνή κατάφερε να παράγει πληθώρα από μοναδικά «μουσικά διαμάντια», εκ των οποίων τα περισσότερα ευτυχώς σώζονται και έτσι κρατούν το πνεύμα της Calypso ακόμη ζωντανό.

Ακολουθεί λίστα με χαρακτηριστικά Calypso tracks, στα οποία οι Calypsonians:

Κράζουν τους «δήθεν Calypsonians», οι οποίοι κατάγονται από χώρες εκτός Trinidad (π.χ. Jamaica) «και άρα δεν είναι αυθεντικοί Calypsonians». Aπόσπασμα από τους στίχους του Calypso War, του Mighty Terror: «if you’re not a Trinidadian, you’re not a Calypsonian»
Γίνονται πρόστυχοι και επιδίδονται σε ευφάνταστα σεξουαλικά υπονοούμενα. Απόσπασμα από τους στίχους του Big Bamboo, του Duke of Iron: «I asked my woman what could I do, To make her loving and keep her true, She told me ‘Honey all I want from you, Is just a little, little piece of The Big Bamboo»
Εκθειάζουν την ασχήμια: Aπόσπασμα από τους στίχους του Ugly Woman, από τον Roaring Lion: « If you want to be happy and live a king’s life, Never make a pretty woman your wife, All you gotta do is just as I say, And then you would be jolly, merry and gay, That’s from a logical point of view, Always love a woman uglier than you»
Την λένε άσχημα σε «αντιπάλους» Calypsonians: Aπόσπασμα από τους στίχους του «My intention is war», από Lord Invader vs Mighty Dictator: «Dictator, you insolent boobie, delirious mule, Audacious slum monger you’re out of rule»
Μιλάνε για τον έρωτα, τη φτωχολογιά και τις κακές συμπτώσεις: Aπόσπασμα από τους στίχους του P. Morgan, από τον Blind Blake: «My name is Morgan, but it ain’t JP, Ain’t no bank on Wall Street that belongs to me, So forget our champagne appetite, Cause the best you’ll have is beer tonight»
Θάβουν άλλα νεόφερτα μουσικά στυλ (π.χ. την Be-Bop και τον Dizzy Gillespie): Aπόσπασμα από τους στίχους του Calypso Be, από τον Young Tiger: « This modern music’s got me confused, To tell you friends I’m quite unenthused. Dizzy Gillespie is the creator οf this new style along in co with Charlie Parker, Coleman Hawkins, Howard McGhee -They all indulge in this monstrosity»
Διαμαρτύρονται για τις κοινωνικές ανισότητες και γίνονται επαναστατικοί: Aπόσπασμα από τους στίχους του Answer to Black Power, του Chalkdust: «You giving the unemployed every year Jobs to mend the streets here and there, But that wouldn’t solve the situation, You only sowing the seeds of revolution. You got to create more opportunity for all black men in society, With the emphasis οn helping them to form their own business».