influencemag.gr

Περί ελευθερίας ο λόγος

Περί ελευθερίας ο λόγος. Ποιος είναι αληθινά ελεύθερος; Ποιος νομίζει πως βιώνει την ουσία της ελευθερίας; Αυτός που δεν είναι σκλαβωμένος; Αυτός που δύναται να πράττει όπως θέλει, ο αδέσμευτος; Πολυσήμαντη έννοια η ελευθερία. Η κραταιά ετυμολογία της λέξης αναφέρει τα εξής: Ελευθερία «παρά τό ἐλεύθειν ὅπου ἐρᾶ τις», δηλαδή «να πηγαίνει κάποιος εκεί όπου αγαπάει». 
(ἐλεύθω= ἐρχομαι, πορεύομαι / ἐρῶ= αγαπώ / ἔρως). 

Την αντιλαμβανόμαστε ως μια βιολογική αναγκαιότητα, ως τη δυνατότητα επίτευξης στόχων και σκοπών που θέτει οποιοσδήποτε άνθρωπος, με τη δυνατότητα να είναι κύριος του εαυτού του, και όχι δούλος. Τούτη η μορφή ελευθερίας είναι η ατομική, και εδραιώθηκε με το κίνημα του Διαφωτισμού και την κατάργηση της φεουδαρχίας. Ασφαλώς, η δουλεία καθυστέρησε να εδραιωθεί διεθνώς πολλά χρόνια μετά τον Διαφωτισμό, αν και ακόμη υπάρχει ως έμμεση δουλεία, επικροτούμενη από τη βία και την ανέχεια σε μέρη όπως η Κίνα, η Αφρική, η Λατινική Αμερική και η Ευρώπη . 

Η καθολική ελευθερία που προκύπτει, με τα σημερινά δεδομένα, είναι το αθροιστικό αποτέλεσμα τόσο της ατομικής -που προαναφέρθηκε- όσο και της κοινωνικής. Τα άτομα χαίρουν ελεύθερης έκφρασης, εργασίας, ανεξιθρησκίας, όντας φορείς δικαιωμάτων αλλά και υποχρεώσεων. «Ο άνθρωπος είναι απόλυτα ελεύθερος και γι’ αυτό είναι απόλυτα υπεύθυνος». (Ζαν-Πωλ Σαρτρ) 

Άλλη μορφή της είναι η ψυχολογική ελευθερία, που κατακτάται όταν ελαχιστοποιείται η επίδραση από τους φόβους, τις ανασφάλειες, τα άγχη. 

Η πνευματική ελευθερία εδραιώνεται όταν η σκέψη κι ο λόγος δεν εξαρτώνται από τη βαρύτητα των δογμάτων, την επιβολή προτύπων. Ο περιορισμός των προκαταλήψεων, της ημιμάθειας και της άγνοιας οδηγεί σε αυτή τη μορφή ελευθερίας. 

Η πολιτική ελευθερία προκύπτει από την αδέσμευτη επιλογή, δίχως όρους, των πολιτικών πεποιθήσεων και κατά συνέπεια της ψήφου μας. 

Τέλος, κλείνοντας τη βεντάλια των μορφών ελευθερίας, απομένει η ηθική ελευθερία. Συστήνεται ως πολεμική τέχνη. Είναι η συνεχής πάλη του ορμέμφυτου, των παρορμήσεων και της υποταγής τους χάρη ανώτερων ιδεών και αξιών, χάρη της μεταμόρφωσης από ζώο σε ανώτερο άνθρωπο. Διακρίνεται σε δύο σκέλη: στην απελευθέρωση από πάθη και αδυναμίες και στην απελευθέρωση από συμπλέγματα και δεσμά της ηθικής. Ηθικά ελεύθερος άνθρωπος, κατά τον Αριστοτέλη, είναι εκείνος που ζει κατά χρέος, δηλαδή με την έννοια του συλλογισμού, της σκέψης, της ορθολογικής κρίσης, ενώ συγχρόνως ζει και κατά πάθος, αυτό μεταφράζεται με ορμόνες, ηδονές, συναισθήματα. Η ένωση, η συνύπαρξη των δύο τρόπων, οδηγεί στην ηθική ελευθερία του ατόμου. 

Δυστυχώς βέβαια, όλες οι παραπάνω μορφές ελευθερίας υπάρχουν μόνο στα χαρτιά. Πλανώνται σαν κάτι ιερό και άπιστο «και στο λευτέρωμα μου πάνω το απρόσμενο ψάχνω το πέρασμα με τ’ όνειρο το επόμενο». 

Θρυλείται πως όταν ο Τζωρτζ Όργουελ τελείωσε το χειρόγραφο «1984», το έστειλε σε έναν φίλο του, φιλόσοφο, για να του πει τη γνώμη του. «Ενδιαφέρον, αποκρίθηκε αφού το διάβασε, αλλά έχω μια βασική ένσταση. Αν θες να ελέγχεις τη μάζα των ανθρώπων, το αποτυγχάνεις με την απολυταρχία, θα επαναστατήσουν. Δώσ’ τους πλήρη ελευθερία, δεν θα ξέρουν πως να τη διαχειριστούν. Θα έχουν τόσες επιλογές, που δε θα έχουν καμία ουσιαστικά. Θα μοιάζουν τόσο γνωστικοί, ενώ θα είναι ημιμαθείς, θα μοιάζουν τόσο ελεύθεροι, ενώ θα είναι σκλαβωμένοι. Γεγονός και ισχύουσα τωρινή κατάσταση. Πρώτον και κύριον, μας έδωσαν το ίντερνετ και μια χαρά ραγιάς είναι και δεν ματώνει ρουθούνι. Στην εποχή μας, η πλάνη της ελευθερίας ως φάντασμα διακατέχεται από το αναντίρρητο δικαίωμα στην εργασία. Αλλά για να ανταπεξέλθουμε στον τρόπο ζωής των επιβαλλόμενων προτύπων και του εντυπωσιασμού του κοινού, είτε ψευδώς είτε αληθώς, εργαζόμαστε πολύ περισσότερο από ότι χρειάζεται για να έχουμε τα αναγκαία ή και κάτι παραπάνω. Τοιουτοτρόπως, ο προσωπικός χρόνος είναι ανύπαρκτος, η ποιότητα της κρίσης και του συλλογισμού που παράγεται είναι αντίστοιχη με τις προσλαμβάνουσες. Έπειτα, από το μέγεθος της πίεσης στην εργασία, τις μόνιμα καταθλιπτικές ειδήσεις, το άγχος ακάλυπτων υποχρεώσεων και εξόδων, σε ποιες ελευθερίες αναφερόμαστε; Ακόμη και η πολιτική ελευθερία είναι κατευθυνόμενη ως ίδιον όφελος τις περισσότερες φορές, άλλοτε μέσω προπαγάνδας.  

«Η Ελευθερία είναι δικαίωμα και όχι προνόμιο. Είναι κάποιος πραγματικά ελεύθερος, όταν δεν κοιτά έξω για ψυχική ολοκλήρωση που ποτέ δεν βρίσκει. Ασχέτως ποιες εξωτερικές καταστάσεις επικρατούν, εσωτερικά επικρατεί ένας χώρος ελευθερίας. Δεν είσαι πλέον μία οντότητα που ενεργεί από αντίδραση, δεν σε κυβερνούν τα εξωτερικά γεγονότα, κι αυτό είναι απόλυτη ελευθερία. Γιατί, αν η εσωτερική σου κατάσταση εξαρτάται από τα εξωτερικά γεγονότα, τότε είσαι στο έλεος του τί συμβαίνει ή αποτυγχάνει να συμβεί και έπρεπε να συμβεί. Είσαι στο έλεος του τί οι άνθρωποι κάνουν ή λένε ή θα έπρεπε να κάνουν ή να πουν, και δεν το λένε». Έτσι, αποκρυσταλλώνεται η σοφία του Επίκτητου και οι βασικοί άξονές του περί ελευθερίας. 

Η ελευθερία είναι η δυνατότητα επιλογής και ο σκοπός της σε βοηθά να την επιλέξεις. Είναι η πυξίδα που σου δείχνει τον δρόμο στο τι θέλεις πραγματικά… αυτό που θα σε απελευθερώσει. 

«Ευτυχισμένοι είναι οι ελεύθεροι και ελεύθεροι είναι οι γενναίοι» 

Θουκυδίδης, 460-394 π.Χ., Αθηναίος ιστορικός (από τον «Επιτάφιο του Περικλή») 

Share:

You may also like

Comments

No Comments

Leave a comment

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *