Giulia Lama: Μια τολμηρή ζωγράφος, μια βαθιά μελαγχολική ποιήτρια, μια αντικομφορμιστική προσωπικότητα…
Γεννήθηκα το 1681. Ή ίσως ήταν χθες. Είμαι γυναίκα. Έχω μάτια, μύτη, στόμα, μαλλιά. Μα δεν αρέσω σε κανέναν. Ζωγραφίζω καλά. Ή μπορεί ακόμη να τραγουδάω, να συνθέτω μουσική ή να παίζω στο θέατρο. Και όλη την ώρα γράφω. Γράφω όσα δεν μπορώ να αποδώσω με τις νότες ή τα πινέλα. Μαρτυρώ στο χαρτί όλα όσα «δε μου επιτρέπεται» να είμαι.
Γιατί είμαι γυναίκα. Και δεν τους αρέσω…
Κατά το πρώτο μισό του δέκατου όγδοου αιώνα, η Βενετία δεν υπήρξε μόνο η πατρίδα της γνωστής Ιταλίδας καλλιτέχνιδας Rosalba Carriera, αλλά και μιας άλλης εξέχουσας ζωγράφου, που δυστυχώς αγνοήθηκε εντελώς εκτός των συνόρων του τόπου της: της Giulia Lama. Η Λάμα (1η Οκτωβρίου 1681 – 7 Οκτωβρίου 1747) γεννήθηκε στην ενορία της Santa Maria Formosa κι αρχικά εκπαιδεύτηκε από τον πατέρα της, επίσης ζωγράφο και κριτικό τέχνης, Agostino Lama. Το σκούρο, τεταμένο στυλ της, όπως και οι έντονες αντιθέσεις φωτός και σκιάς στα έργα της, έρχονται σε αντίθεση με τα κυρίαρχα παστέλ χρώματα της ύστερης εποχής του μπαρόκ. Σε αντίθεση με άλλες γυναίκες καλλιτέχνιδες της εποχής της που ασχολούνταν κυρίως με την παραγωγή περισσότερο αποδεκτών ως «θηλυκά» είδη τέχνης, όπως πορτρέτα ή μινιατούρες, η Giulia επικεντρώθηκε στην ιστορική ζωγραφική, δημιουργώντας μεγάλες, πυκνά γεμάτες συνθέσεις. Μακριά από το καθαρά διακοσμητικό ή αισθησιακό στυλ, η τέχνη της Giulia Lama χαρακτηρίζεται από εικόνες ισχυρής τρισδιάστατης ποιότητας και εκφραστικότητας, αρκετά δυναμικά στοιχεία όσον αφορά τις πινελιές και τη χρήση του χρώματος, και πολύ κοντά στον χαρακτήρα του έργου του ζωγράφου και παιδικού της φίλου, Giambattista Piazzetta, ο οποίος δραστηριοποιούνταν καλλιτεχνικά στη Βενετία την ίδια περίοδο. Ο Piazzetta ζωγράφισε ακόμη και ένα πορτρέτο της Τζούλια, περίπου το 1715-20, η οποία φαίνεται πως, ακόμη κι αν δε θεωρούνταν όμορφη, είχε μια ιδιαίτερα δυνατή, αν και μελαγχολική, προσωπικότητα.
Η Lama θεωρείται η πρώτη γυναίκα που έγινε γνωστή, σχεδιάζοντας και μελετώντας το γυμνό ανδρικό ζωντανό μοντέλο. Συχνά παρομοιάζεται με τη ζωγράφο Arcangela Paladini όσον αφορά τις δεξιότητές της στη ζωγραφική, αλλά σε αντίθεση με τη νεαρή ζωγράφο από την Πίζα, η φυσική εμφάνιση της Λάμα εμπόδισε, παρά ενίσχυσε την επαγγελματική της επιτυχία. Ωστόσο, στη Βενετία είχε μια αρκετά επιτυχημένη καριέρα στη ζωγραφική διάσημων και μη προσώπων. Ένα από τα έργα της, «Ο βωμός της Σταύρωσης», παραμένει in situ στο San Vitale. Άλλα σχέδιά της, ένα του Αγίου Ματθαίου και ένα άλλο του Αγίου Μάρκου, που ολοκληρώθηκαν γύρω στα τέλη της δεκαετίας του 1720, βρίσκονται στην εκκλησία San Marziale στην κεντρική Βενετία.
Η Τζούλια ήταν γνωστή για την απλή και μη κοινώς αρεστή εμφάνισή της, κάτι που -όπως λέγεται- η ίδια γνώριζε κι «έπαιζε» με αυτό στα δικά της πορτρέτα. Ο Abate Conti σε μια επιστολή του προς τη Madame de Caylus τον Μάρτιο του 1728 αναφέρει χαρακτηριστικά: «Η καημένη… καταδιώκεται από τους συναδέλφους της ζωγράφους, αλλά η αρετή της θριαμβεύει επί των εχθρών της. Είναι αλήθεια ότι είναι τόσο άσχημη όσο και πνευματώδης, αλλά μιλάει με χάρη και ακρίβεια, ώστε κανείς να της «συγχωρεί» εύκολα το πρόσωπό της… Ζει, όμως, μια πολύ απομονωμένη ζωή». Η επιστολή αποκαλύπτει ότι εκτός από σπουδαία ζωγράφος, ήταν επίσης προικισμένη στα μαθηματικά, τον σχεδιασμό δαντέλας και τις φιλοσοφικές σπουδές, αλλά και μία εξαιρετικά ικανή ποιήτρια. Τα ποιήματα της συχνά συγκρίνονται με εκείνα του ανθρωπιστή ποιητή Francesco Petrarch. Φέρνει επίσης στο φως την αντίθεση των ανδρών καλλιτεχνών στην καριέρα μιας γυναίκας, καθώς και τις προκαταλήψεις σχετικά με τη φυσική ομορφιά που ίσχυαν εκείνη την εποχή, ζήτημα που αντιμετώπισε και η ομότεχνή της Rosalba Carriera.
Η Τζούλια Λάμα φαίνεται πως ήταν μια από τις πρώτες ζωγράφους που έσπασαν το φράγμα ενάντια στις γυναίκες που σχεδίαζαν πίνακες με γυμνό. Κατάφερε να μελετήσει και να αντλήσει τη γυμνή φιγούρα από φυσικά μοντέλα και από την ίδια τη ζωή, σε μια εποχή που οι περισσότερες γυναίκες δεν είχαν καν πρόσβαση στη μελέτη γυμνών. Στάθηκε εξαιρετικά επιτυχημένη σε ένα στυλ ζωγραφικής, που μέχρι τότε ήταν τυπικά μια θέση που κατείχαν αποκλειστικά άνδρες ζωγράφοι, προκαλώντας έτσι την αντίθεση πολλών συναδέλφων της, οι οποίοι δεν ήταν διατεθειμένοι να ανεχθούν έναν τέτοιο ανταγωνισμό. Σε σημείο, μάλιστα, που η καλλιτεχνική της αξία δεν αναγνωριζόταν ούτε γινόταν αποδεκτή, καθώς αρκετά από τα έργα της αποδόθηκαν λανθασμένα σε άλλους (άντρες) ζωγράφους. Ωστόσο, η Λάμα ως μία άρτια εκπαιδευμένη επαγγελματίας, ήταν εξίσου ικανή να ζωγραφίσει ένα ευαίσθητο πορτρέτο, όπως ο χαρακτηριστικός πίνακάς της «Ο νεαρός άνδρας με το τουρμπάνι», όσο και να εκτελέσει με σιγουριά μεγάλα και απαιτητικά σχέδια, όπως οι θρησκευτικοί βωμοί. Η καλλιτεχνική της υπόσταση άρχισε να αναδιαμορφώνεται έπειτα από την αναγνώριση που έλαβαν τρεις από τους βωμούς της σε έναν βενετικό οδηγό τέχνης του 1733. Το ότι ήταν μια μεγάλη ζωγράφος, εξίσου ή περισσότερο ικανή από τους άντρες καλλιτέχνες με τους οποίους συναγωνίστηκε, φαίνεται από τα ονόματα στα οποία έχει αποδοθεί η δουλειά της. Η ανάκτηση του έργου της Λάμα είχε σαν αποτέλεσμα την απαίτηση της εκ νέου απόδοσης και άλλων έργων στους πραγματικούς δημιουργούς τους, όπως συνέβη με τον Ιταλό ζωγράφο, γραφίστα και σκιτσογράφο Giovanni Battista Piazzetta, αλλά και άλλους καλλιτέχνες, όπως οι: Federico Bencovich, Domenico Maggiotto, Francesco Capella και Zurbarán.
Αν και υπάρχει ελάχιστη τεκμηρίωση για τη ζωή και τα έργα της, μελετητές έχουν αποκαλύψει πως κατά τη διάρκεια της καριέρας της φιλοτέχνησε τουλάχιστον 200 σχέδια με ανδρικό και γυναικείο γυμνό. Το Μουσείου Correr περιέχει μια υπέροχη συλλογή από ζωγραφικά έργα της Λάμα, όλα τους γυμνά -σίγουρα μια αντισυμβατική πρακτική για μια γυναίκα εκείνης της εποχής, αλλά και μια παράμετρος της καλλιτεχνικής της ενασχόλησης που αποκαλύπτει πλήρως την ανεξάρτητη και αντικομφορμιστική προσωπικότητά της.
Τι καθορίζει την αξία ενός καλλιτέχνη, ενός ανθρώπου; Το φύλο; Το σώμα του; Τα χαρακτηριστικά του προσώπου του; Η ομορφιά; Τα κοινωνικά πρότυπα της εκάστοτε εποχής; Ποιος παρεμβαίνει και οριοθετεί την προσωπική εξέλιξη ενός ατόμου και συχνότερα μιας γυναίκας; Τελικά, ποιος αποφασίζει -χωρίς εκείνη- για τα όνειρα της;
Comments
No Comments