Συνάντησα τη Δήμητρα ένα ηλιόλουστο αθηναϊκό απόγευμα. Από αυτά που ο ουρανός ανοίγει… μαζί με τις ψυχές των ανθρώπων που, σε πείσμα των καιρών, ψάχνουν, μοιράζονται, δημιουργούν και γεννούν τελικά ζωή. Μια αληθινή Συνάντηση. Μια γεμάτη κουβέντα. Σαν προσφορά στη ζωή. Σαν χρέος. Σε ποιον; Ίσως στη ζωή που (μας) λείπει. Τελικά η λύπη είναι μια έλλειψη; Ο δείκτης της ψυχικής μας υγείας μετρά άραγε απουσίες; Και αν η επαφή με την αλήθεια και τη χαρά τελικά αναγεννά, μήπως η επαφή με την Τέχνη και η Αλήθεια αυτής της Συνάντησής μας μαζί της, είναι τελικά κάτι βασικό που μας λείπει; 

Δήμητρα γιατί ζωγραφίζεις; 

Η απάντηση στο ερώτημα αυτό μπορεί να δοθεί εν μέρει γιατί όπως και η ίδια η διαδικασία έτσι και η ανάγκη, η ώθηση να ζωγραφίζει κανείς, έχουν κάτι μαγικό και μεταφυσικό. Από νήπιο με γοήτευε η ζωγραφική, κάπως περισσότερο από ότι τον μέσο όρο των παιδιών της ηλικίας μου και με ενδιέφερε επίσης να βελτιώνω το σχέδιο μου. Θυμάμαι πάντα ένα περιστατικό όπου ένα παιδί στον παιδικό σταθμό μου ζήτησε να τον βοηθήσω να ζωγραφίσουμε μαζί τον ήλιο σε μια ζωγραφιά που έφτιαχνε. 

Λίγο πριν πάρω την απόφαση να ασχοληθώ αποκλειστικά και επαγγελματικά με τη ζωγραφική, έγινε η συνειδητοποίηση που στάθηκε αφορμή να πάρω απόφαση να ακολουθήσω αυτόν το δρόμο: Όταν ζωγράφιζα αισθανόμουν ένα με τον εαυτό μου και πως δεν μεσολαβούσε τίποτε άλλο, κάτι που μου πρόσφερε μια μοναδική γαλήνη. Και είπα: έτσι θέλω να αισθάνομαι πάντα, θα ασχοληθώ λοιπόν με αυτό. Μόλις άρχισα αυτό το ταξίδι άρχισε και το μέσα μου να βγαίνει έξω, ένα συνεχές μονοπάτι προς την αυτογνωσία που σε βοηθά έτσι να ενωθείς και με τον κόσμο. 

Η ένωση με τον εαυτό μας και με τον κόσμο. Αίσθηση μαγική, ίσως, και μακρινή για πολλούς και πολλές από εμάς, ειδικά τα τελευταία χρόνια της πανδημίας. Αλήθεια, νιώθεις ότι τα χρόνια της καραντίνας άλλαξαν οι επιρροές σου; 

Κατά τη διάρκεια της καραντίνας κορυφώθηκε η χρησιμοποίηση του χρώματος στα έργα μου και σε συνδυασμό με το μέσο του μαρκαδόρου που το έπιασα τότε μετά από τα παιδικά μου χρόνια, ο λόγος θα έλεγα πως είναι προφανής: Ανέτρεξα στα παιδικά μου χρόνια για βρω ασφάλεια, γαλήνη και μια λογική μέσα στο παράλογο που ζούσαμε και ζούμε, το οποίο αυτά τα τρία χρόνια αισθάνθηκα πως κορυφώθηκε. 

Κοιτώ τα έργα σου στην έκθεση «Γυναίκες και Επανάσταση/Η επανάσταση των Γυναικών» κι ένα σύμπαν απλώνεται γύρω μου από εικόνες, λόγια, ονόματα. Ανάγκη να μιλήσουν. Αλήθεια, τι θέλουν να πουν; Μίλησε μου λίγο γι’ αυτή την έκθεση και τα έργα σου σ’ αυτήν. 

Η έκθεση αυτή πραγματοποιήθηκε από τις 13 Απριλίου έως τις 12 Σεπτεμβρίου 2022  στο Μουσείο της Πόλεως των Αθηνών και πραγματεύτηκε διάφορες περιπτώσεις γυναικών και ομάδων της επανάστασης του 21′, όπως π.χ. η Μαντώ Μαυρογένους, η Μπουμπουλίνα και οι Χιώτισσες, κλείνοντας με μια επιτομή στην επανάσταση των γυναικών, τη γυναικεία χειραφέτηση και απελευθέρωση από τότε έως σήμερα. Μού ζητήθηκε, λοιπόν, να δημιουργήσω μια εγκατάσταση για το αφιέρωμα – επίλογο αυτό της έκθεσης στις γυναίκες του χθες και του σήμερα. Η εγκατάσταση αποτελείται από έργα που δημιουργήθηκαν από το 2015 μέχρι τώρα σε μία διάταξη σύμφωνα με τα ζητούμενα της έκθεσης, που έτυχε να συμπίπτουν με τις δικές μου εικαστικές και εννοιολογικές αναζητήσεις. Η εγκατάσταση ανοίγει με ένα έργο σπουδή στο ομώνυμο του Ρέμπραντ “Σωσσάνα και γέροντες”, η γυναίκα που διώκεται από τα βάρη και τις προκαταλήψεις του παρελθόντος, θα έλεγα συνοπτικά. Στη συνέχεια, στιγμιότυπα από ψηφιακό έργο δείχνουν μια σύγχρονη Σωσσάνα που προσπαθεί να επιβιώσει και να αναδυθεί από το σύγχρονο σκοτάδι. Ανάμεσα στα έργα, μεσολαβούν καθρέπτες που μας υπενθυμίζουν πως όλοι είμαστε μέρος αυτής της πορείας και συμβάλουμε ανεξαρτήτως φύλου και άλλης ιδιότητας. Εξάλλου, οι καθρέπτες πάντα με ενδιέφεραν γιατί συμβολίζουν έναν άλλο δυνητικό κόσμο, όπως τον αντιλαμβάνεται και τον νιώθει ο καθένας -από μεταφυσικό, κάποια άλλη διάσταση, το επέκεινα, το υποκειμενικό βλέμμα του καθενός ή ακόμα και έναν καλύτερο κόσμο που περιμένει την ευκαιρία να βγει στην άλλη πλευρά. 

Ένας άλλος κόσμος που περιμένει να γεννηθεί… και εμείς να αναγεννηθούμε μαζί του… Συνδέεται αυτό πιθανά με το έργο σου περί Άνοιξης ή και με άλλα παρόμοια έργα σου; Και τι σημαίνει αυτό για τις γυναίκες σήμερα; 

Πρόκειται πράγματι για ένα έργο που δημιουργήθηκε έπειτα. Ονομάζεται «Καλωσορίζοντας την Άνοιξη». Η γυναίκα που γιορτάζει τον έρωτα και τη ζωή, όπως η ίδια η φύση μάς καλεί, όσο την ακούμε και τη σεβόμαστε. Ακολουθεί το έργο «Εξέγερση στη γραμμή παραγωγής ευχαρίστησης», όπου θηλυκότητες προσπαθούν να απεγκλωβιστούν από τον προορισμό τους -μέσα σε αυτό το οικονομικό σύστημα- ως προϊόντα αισθητικοποίησης, σκεύη ηδονής, γλάστρες και διακοσμητικά στοιχεία, και να πάρουν τη ζωή και το νόημά της στα ίδια τους τα χέρια. Το τελευταίο ζωγραφικό έργο ονομάζεται «Λαμπερή Απουσία» και είναι μια νύξη στην ανθρώπινη εξαΰλωση λόγω της τεχνολογίας και της ψηφιακής επανάστασης και της ολοένα απομάκρυνσης του σύγχρονου ανθρώπου από το ίδιο του το φυσικό σώμα. Σε αυτό το σημείο, η ανθρωπότητα συγκλίνει με την «κατακεραύνωση» του σώματος, κάτι που έως τώρα καταδίωκε κυρίως τις γυναίκες. Ο άνθρωπος αποκόπτεται από την ίδια του τη φύση με χίλιες δυο συνέπειες γι’ αυτόν (ψυχολογικές, παθολογικές, κοινωνικές) και το φυσικό περιβάλλον. 

Πες μου δυο λόγια για την περίφημη γυάλινη πεσμένη πυραμίδα στην έκθεση σου «Γυναίκες και Επανάσταση», μα και αυτό που αναβλύζει. 

Στο κέντρο της εγκατάστασης δεσπόζει μια διάφανη πυραμίδα, που σαν σύμβολο της ανθρώπινης κατάστασης είναι φτιαγμένη αρμονικά, αλλά έχει εκραγεί (καθώς η αρμονία προφανώς δεν επικρατεί) και από μέσα της μένει να δούμε μια νέα κατασκευή που ξεπροβάλλει, φτιαγμένη από καθρέπτες, και που φέρει την ουσία της ανθρωπότητας… Το πού θα καταλήξει αυτή η μετάβαση μένει να το δούμε. 

Μένει πράγματι να δούμε την επόμενη μέρα. Να τολμήσουμε να την κοιτάξουμε κατάματα μαζί με το παρόν μας. Εσύ, αλήθεια, πώς βλέπεις τον εαυτό σου ως καλλιτέχνιδα σήμερα; Πώς ζει ένας/μία καλλιτέχνης/-ιδα στην Ελλάδα του ‘22; 

Όπως σε όλους τους τομείς, ένα μέρος της ρομαντικοποίησης του καλλιτέχνη έχει εκλείψει, αλλά εκ των πραγμάτων δεν μπορεί τελείως. Είμαι καλλιτέχνιδα πρωτίστως από ανάγκη ψυχική και δεύτερον γιατί είναι αυτό που πιστεύω πώς μπορώ να κάνω καλύτερα από οτιδήποτε άλλο και έτσι να προσφέρω σε εμένα και στους γύρω μου. Μιλώντας, δηλαδή, για το σήμερα και την όποια δύσκολη και γεμάτη αντιφάσεις εποχή, είναι ίσως ο καλύτερος τρόπος να υπάρχω. 

Όσο για τους καλλιτέχνες και τις καλλιτέχνιδες στην Ελλάδα του ‘22 νομίζω τα πράγματα είναι λίγο πολύ γνωστά και προβλέψιμα. Οι περισσότεροι βιοπορίζονται με πολλαπλούς -πέρα από την καθαρή τέχνη τους- τρόπους και όπως πάντα υπάρχουν οι τυχεροί/ες, οι πολύ αφοσιωμένοι/ες, οι πολύ ταλαντούχοι/ες, οι «διαπλεκόμενοι» και διάφοροι συνδυασμοί αυτών, που έχουν ως κύρια πηγή εισοδήματος το έργο τους. 

Εγώ σίγουρα νιώθω μια εγγύτητα με τους πολύ αφοσιωμένους και εν κατακλείδι θέλω να πω πως το σημαντικότερο είναι να αγαπάς αυτό που κάνεις, αυτό σού δίνει τρομερή δύναμη και πείσμα να συνεχίσεις, παρά τις όποιες δυσκολίες που εμφανίζονται στον δρόμο σου. 

Είναι απαραίτητη πιστεύεις η τέχνη στη ζωή μας και γιατί; Ποιός ο ρόλος της τέχνης σήμερα; 

Όσο υπάρχει ο άνθρωπος, κατά τη γνώμη μου, η τέχνη θα είναι απαραίτητη. Δεν μπορώ να φανταστώ τη ζωή μου χωρίς αυτή, χωρίς το πειρατικό της βλέμμα στα πράγματα και το «χάσιμο» που απλόχερα προσφέρει ως αντίδοτο στον παράλογο ορθολογισμό της κοινωνίας μας. Η τέχνη συνεχίζει να γεννάται από τις ίδιες ψυχικές ανάγκες, όπως και στο παρελθόν, κι έτσι έχει ως προορισμό να επικοινωνήσει ο καλλιτέχνης με τον κόσμο για μια βαθύτερη του ανησυχία πέρα από τις βασικές ανάγκες του. Έτσι, και είναι για το κοινό ένα μέσο να ψυχ-αγωγηθεί ερχόμενο σε επαφή με τον εκάστοτε προβληματισμό αισθητικά δοσμένο. 

Θα έλεγα πως η πιο θετική συμβολή των εικαστικών σήμερα, σε συνάρτηση με το σύστημα του καπιταλισμού στο οποίο γεννάται, είναι η έμφαση στις αντιφάσεις και την ειρωνεία που τον χαρακτηρίζουν. Πανάκριβα έργα τέχνης πολλές φορές προκαλούν στο μαζικό κοινό ερωτηματικά σε σχέση με την ευτελή υλική τους υπόσταση (η μπανάνα του Κατελάν), ενώ άλλα καταστρέφονται λίγο μετά τη δημοπράτηση τους για εκατομμύρια δολάρια (Banksy). 

Η αρνητική πτυχή της τέχνης του σήμερα είναι ότι εξυπηρετεί μοιραία διάφορες πτυχές του καπιταλισμού και αντίστοιχες ανάγκες που γεννάει αυτό το σύστημα. Έχει εμπορευματοποιηθεί και μαζικοποιηθεί πολλά χρόνια τώρα και ο καλλιτέχνης παίζει κρυφτό -κυνηγητό με τις έννοιες του σταρ, αλλά και του αντιστάρ που αγαπάμε να μισούμε. Οι έννοιες αυτές, πλέον, σαν οδοστρωτήρες έχουν καταλάβει και τα εικαστικά μετά το θέατρο, το σινεμά και τη μουσική. Βέβαια, έχουν επίσης επηρεάσει και τη σοσιαλμιντιακή ύπαρξη του σύγχρονου ανθρώπου, σημάδι των καιρών. Ο ναρκισσισμός είναι ένα σύγχρονο ναρκωτικό που βοηθά αυτό το οικονομικό σύστημα να επιβιώνει, προς το παρόν.  

Κοιτώ το έργο σου «Η επόμενη μέρα». Γεννιούνται σκέψεις πολλές. Η επόμενη μέρα τελικά τι φέρνει..; 

Το έργο «Η επόμενη μέρα» εκτέθηκε τον Οκτώβριο του 2022 στην έκθεση «Ruins, ερείπια ή μνημεία;» στα πλαίσια του φεστιβάλ «Το Μικρό Παρίσι των Αθηνών» αφιερωμένο φέτος στα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή. Αναπαριστά μια μεταβατική κατάσταση, όπου γεωμετρικά στοιχεία μοιάζουν να έχουν πάρει φωτιά και να εξαϋλώνονται, κάτι σαν το τέλμα της λογικής (όπως άλλωστε είναι ο πόλεμος, ο οποίος εκκινεί από την ψυχρή λογική του συμφέροντος και μέσω της προσπάθειας επιβολής από δύο ή περισσότερα μέρη φτάνει στην απόλυτη παράνοια, στην καταστροφή). 

Αλήθεια, ποιες δουλειές σου έχεις ξεχωρίσει ως τώρα και γιατί; 

Όχι εύκολο ερώτημα, αλλά θα σας παραθέσω κάποια κατατοπιστικά ως προς τη δουλειά μου έργα. Ανάμεσα στα έργα που ξεχωρίζω, εκτός από αυτά που εκτέθηκαν στην έκθεση «Οι Γυναίκες στην Επανάσταση/Η Επανάσταση των γυναικών» είναι το «Wetopia». Στο έργο αυτό οι ήπειροι της γης είναι κοντά, πλησιάζουν η μία την άλλη, προς αναβίωση της γεωλογικής εποχής της Παγγαίας και τα σύνορα παρουσιάζονται ως άυλα τείχη, όπως είναι και στην πραγματικότητα δηλαδή, εργαλεία του πολιτικοοικονομικού συστήματος. Το έργο δεν μιλά για την ουτοπία και το ανέφικτο μα «για τον τόπο του εμείς», κάτι πέρα για πέρα εφικτό, όταν το «εμείς» εξισωθεί με το «εγώ». 

Ένα άλλο έργο είναι το «Hugging my chaos» που δημιουργήθηκε όταν επιχείρησα να συμφιλιωθώ με τα σκοτεινά, μη κανονικά στοιχεία του χαρακτήρα μου και να τα αποδεκτώ. Ένα έργο με αντίστοιχο νόημα, αλλά αναφορικά με τις διαπροσωπικές σχέσεις, είναι το «Dance me to the end of rock». Εκεί βλέπουμε δίπολα που χαρακτηρίζουν σε διάφορους βαθμούς τις ανθρώπινες σχέσεις, όπως αγάπη – άμυνα, έρωτας – απειλή. Από τα πλέον παραστατικά μου έργα, δομημένο ωστόσο σε μια ποιητική γεωμετρία. 

Ένα ακόμη έργο είναι το «Explosive summer landscape». Η τεχνική του «καμμένου» φωτός, που δημιουργείται από αυστηρά κομμάτια λευκού καμβά σε συνδυασμό με τις επάλληλες φόρμες χρωμάτων και ύλης δημιουργεί μέσα από τα επίπεδα και το φως ένα εκρηκτικό καλοκαιρινό τοπίο. Από επάλληλα επίπεδα και διαφάνειες χαρακτηρίζεται και η ψηφιακή σειρά έργων (επεξεργασμένων φωτογραφιών) «Urban Experiments», μέρος από την οποία θα δούμε σύντομα από κοντά στην έκθεση Λεπτόγεως. 

Τι θα συμβούλευες έναν άνθρωπο που θέλει να ασχοληθεί επαγγελματικά με την τέχνη του ή έναν νέο καλλιτέχνη/ καλλιτέχνιδα; 

Να ασχοληθεί. Μόνο όταν οι άνθρωποι ακολουθούν τις φυσικές τους τάσεις και εκφράζονται αβίαστα μέσα από αυτές έχει ελπίδα να αλλάξει αυτός ο κόσμος. 

Τα σχέδιά σου για το μέλλον; 

Τα σχέδιά μου για το μέλλον είναι να συνεχίσω να ζωγραφίζω και εν γένει να δημιουργώ. Να ακούω το μέσα μου όλο και περισσότερο και να πηγαίνω εκεί που με πάει. 

Κλείνοντας, και πριν σ ευχαριστήσω πολύ για την συνέντευξη αυτή, να σε ρωτήσω πού θα σε βρούμε αυτό το διάστημα; 

Την Παρασκευή 25 Νοεμβρίου, 2022, στο European Centre / Contemporary Space Athens, Μητροπόλεως 74, στις 18.00 είναι τα εγκαίνια της έκθεσης «Λεπτόγεως» αφιερωμένη τόσο στο φυσικό και αστικό τοπίο της Αθήνας όσο και στην καθημερινότητα και την ιστορία της, όπου θα συμμετέχω. Θα διαρκέσει έως τις 4 Δεκεμβρίου. Σε συνέχεια, θα ακολουθήσουν δύο εκθέσεις που διοργανώνει το Επιμελητήριο Εικαστικών Τεχνών Ελλάδος σε κεντρικούς χώρους της Αθήνας, για τις οποίες θα έρθουν σύντομα λεπτομέρειες στον καλλιτεχνικό μου ιστότοπο και τα social. Στις 21/3-21/4 θα συμμετέχω σε έκθεση που διοργανώνει το Πανεπιστήμιο Haliç της Κωνσταντινούπολης με τίτλο “EKINOKS 2” που μεταφράζεται ως ισημερία και θα συμμετέχουν καλλιτέχνες από όλο τον κόσμο. Στο site του Πανεπιστημίου αυτές τις ημερομηνίες θα υπάρχει σύνδεσμος που θα μπορεί κανείς να περιηγηθεί ψηφιακά στην έκθεση. https://halic.edu.tr/en

Είμαι καλλιτέχνιδα πρωτίστως από ανάγκη ψυχική και δεύτερον γιατί είναι αυτό που πιστεύω πώς μπορώ να κάνω καλύτερα από οτιδήποτε άλλο και έτσι να προσφέρω σε εμένα και στους γύρω μου. Μιλώντας, δηλαδή, για το σήμερα και την όποια δύσκολη και γεμάτη αντιφάσεις εποχή, είναι ίσως ο καλύτερος τρόπος να υπάρχω. 

 

Μόνο όταν οι άνθρωποι ακολουθούν τις φυσικές τους τάσεις και εκφράζονται αβίαστα μέσα από αυτές έχει ελπίδα να αλλάξει αυτός ο κόσμος.