Ρούλα Καραφέρη

Ξένια Μουστάκα

Καλησπέρα, Ρούλα! Το Open Nights Festival διανύει τον ένατο επιτυχημένο χρόνο διεξαγωγής του και, παρόλο που δεν θα ήταν άτοπο να πούμε ότι πρόκειται πια για χαρακτηριστικό ετήσιο καλλιτεχνικό «θεσμό» της πόλης της Λάρισας, παραμένει φρέσκο και πρωτοπόρο. Πηγαίνοντας πίσω πώς γεννήθηκε αυτή η ιδέα; Ποια δημιουργική δύναμη σε ώθησε να ξεκινήσεις;

Η ίδια δημιουργική δύναμη που με κρατάει ζωντανή τόσα χρόνια πάνω στη γη. Το φεστιβαλ είναι ένα «πλοκάμι» μου, που βρήκε εύφορο έδαφος και ρίζωσε. Η Λάρισα πρόσφερε το έδαφος. Το φεστιβάλ-πλοκάμι εξασφάλισε χωρίς συζήτηση απόλυτη ελευθερία έκφρασης και όσο υπάρχει υποστήριξη, έχει στόχο να παραμείνει στην πόλη. Η ιδέα είναι απόρροια της εμπειρίας μου και της ανάγκης ύπαρξης ενός πλαισίου που να μπορώ εγώ αφενός να κινούμαι και αφετέρου να φέρνω συχνά νέο καλλιτεχνικό αίμα στην πόλη. Στο Μόναχο διοργάνωνα τα «Ereignis», μια σειρά από βράδια ανοιχτά σε διαφορετικές τέχνες, performances και djs. Στη Λάρισα ξεκίνησα το φεστιβάλ χορού «ο Μύλος χορεύει» πριν 11 χρόνια. Στον δεύτερο χρόνο του η ανάγκη μου για άνοιγμα προς μια μίξη και ανταλλαγή των τεχνών και των επιστημών δημιούργησε το φεστιβάλ OPEN NIGHTS. Εν τέλει τα δύο συγχωνεύτηκαν σε αυτό που είναι σήμερα το open nights. Ένα  φεστιβάλ που συνδέει καλλιτέχνες, εκπροσώπους του πολιτισμού και επιστήμονες με το κοινό, σε μια δημιουργική ανταλλαγή εμπειριών, γνώσης και ιδεών που στοχεύει στην καλύτερη ποιότητα ζωής συνδέοντας  το παρελθόν με ένα υγιές και δημιουργικό μέλλον.

Κάθε χρόνο το Φεστιβάλ αναπτύσσεται κυκλώνοντας καλλιτεχνικά μια έννοια: σπίτι, (σ)τροφή, σκιά, αιδώς, χρόνος, στάσις, σώμα, έρως και φέτος γη. Πώς επιλέχθηκαν αυτές οι έννοιες; Πώς καταλήγεις στην επιλογή του θέματος;

Το κάθε θέμα είναι σαν να ξεπετάγεται από κάπου πολύ βαθιά. Μάλλον από αυτό που λένε «σωθικά». Εκεί που συνδέονται το συναίσθημα, η εμπειρία, η παρατήρηση και η ανάγκη. Κάθε θέμα απαιτεί. Δεν προτείνεται απλά. Απαιτεί να δημιουργηθεί! Και εμείς ως εργάτες των τεχνών δουλεύουμε σκληρά για να γίνει η ιδέα πραγματικότητα. Εγώ, δηλαδή, και μια μικρή ομάδα που κρατιέται οικονομικά με νύχια και με δόντια. Βέβαια, υπάρχει το ερώτημα αν το προσωπικό φίλτρο της ανάγκης αντανακλά και τη γενική ανάγκη. Αυτό είναι και το στοίχημα ενός φεστιβάλ με κοινωνικές αναζητήσεις. Αυτό είναι ακόμη ένα από τα πλοκάμια που προανέφερα. Η σύνδεση των τεχνών με τα κοινωνικά δεδομένα, φαινόμενα κι αναζητήσεις.

Φέτος γιατί επελέγη η γη; Είναι πολύ επίκαιρη αυτή η κουβέντα για την ανθρωπόκαινο εποχή και το δικό μας αποτύπωμα, την επίδρασή μας στη γεωλογία και στα οικοσυστήματα. Διαδραμάτισε τον ρόλο της κι αυτή η συζήτηση, υποθέτω…

Είναι ακριβώς όπως τα λες. Εννοείται ότι διαδραμάτισε ρόλο η μεγάλη αυτή συζήτηση. Εμείς μέσα από τη διοργάνωση νιώθω ότι απλά πετούμε λιθαράκια ενάντια στην ανθρωποκεντρική αντίληψη που θεωρεί τον άνθρωπο κυρίαρχο της φύσης.

Βλέπουμε όμως και τη σύγχρονη εργαλειοποίηση της έννοιας της οικολογίας και εκεί θα θέλαμε να έχουμε πέτρες κι όχι λιθαράκια. Πιστεύω ότι μια επιτυχής μετάβαση από τον τωρινό τρόπο ζωής σε πιο βιώσιμα μοντέλα απαιτεί ριζική αλλαγή στις ατομικές και κοινωνικές αξίες.

Ο πολιτισμός μπορεί να διαδραματίσει ζωτικό ρόλο σε αυτήν τη μετάβαση, διότι έχει την ικανότητα να διαμορφώνει αξίες, πεποιθήσεις και συμπεριφορές και κάπου αυτό παλεύουμε να γίνει. Ένας χρόνος έρευνας και συζητήσεων δυστυχώς δε φτάνει. Σημαντικοί επιστήμονες κι ακτιβιστές αφιερώνουν ολόκληρη τη ζωή τους. Εμείς μπορούμε απλά να προσφέρουμε το έργο μας -μαζί με αυτό άλλων καλλιτεχνών- στην παγκόσμια συζήτηση. Γιατί, ξέρεις, οι «φωνές» των καλλιτεχνών μπορούν να εισχωρήσουν βαθύτερα στο ασυνείδητο των ανθρώπων. Ένα έργο τέχνης μπορεί να συνεισφέρει σημαντικά στη συνειδητοποίηση της σοβαρότητας του θέματος.

Ποιες δυσκολίες αντιμετωπίζεις στο εγχείρημά σου; Πες μας τα πιο σημαντικά εμπόδια που χρειάστηκε να υπερπηδήσεις.

Όλο το εγχείρημα είναι ένας δρόμος μετ’ εμποδίων. Προπονούμαστε γι’ αυτόν ως επαγγελματίες καλλιτέχνες από τα πρώτα μας χρόνια. Ποτέ δεν μπορείς όμως να είσαι απόλυτα προετοιμασμένος. Τα πιο σημαντικά εμπόδια είναι πάντα τα άμεσα κάθε φορά. Όταν επαναλαμβάνονται, αρχίζει το πρόβλημα! Πόσο μπανάλ μπορεί να γίνει κανείς μιλώντας για οικονομικά προβλήματα ή για την απαίτηση κάθε χρόνο να αποδεικνύεις τι είσαι και τι δεν είσαι, για να χρηματοδοτηθείς. Ή να πολεμάς για κάτι που δεν ξέρεις αν θα καταφέρει να υπάρχει του χρόνου. Ή να πρέπει να απαντάς με γρίφους όταν σε ρωτάνε ποιο θα είναι το επόμενο θέμα. Και αυτός που ρωτά να μην μπορεί να φανταστεί ότι, ναι, το θέμα έχει αρχίσει να διαφαίνεται ή έχει πάρει τελική μορφή, αλλά πριν τολμήσει κανείς και να το ψιθυρίσει ακόμα, έχει να παλέψει με έναν «βαριά επανδρωμένο στρατό» από Σκύλες και Χάρυβδες ματαιώσεων. Ας μην ξεχνάμε ότι το φεστιβάλ είναι μη κερδοσκοπικό, χωρίς εισιτήριο και χωρίς έσοδα.

Ρούλα, λαχταρά ο κόσμος να βρεθεί μπροστά στο ακατάλυτο συμβάν της τέχνης; Συνεχίζει να μας δονεί ή παρατηρείς διαβαθμίσεις από καιρού εις καιρόν; Αν ναι, ανάλογες με τι;

Το ρήμα «λαχταρά» είναι πολύ όμορφο και ρομαντικό συνάμα. Ένα αστείο που επαναλαμβάνεται είναι ότι στο τέλος κάθε, μα κάθε, φεστιβάλ ακούω από πολλούς   ανθρώπους τα παρακάτω: «Το παρακολούθησα από μακριά﮲ καταπληκτική δουλειά! Αν ήρθα; Όχι, δυστυχώς δεν τα κατάφερα! Τι να κάνεις… Υποχρεώσεις…» ή «Μα, βεβαίως! Ήρθα στα εγκαίνια! Να ξαναέρθω; Μπα! Πού να προλάβω…». Κι εσύ να έχεις δημιουργήσει μια ομαδική εικαστική έκθεση καλλιτεχνών από όλο τον κόσμο σε 5 ορόφους. Με έργα video art συνολικής διάρκειας ωρών, με διαδραστικά έργα, γυαλιά VR, παραστάσεις κι άλλες παραστάσεις….

Έχει όμως και πολλούς ανθρώπους κάθε ηλικίας που έρχονται και ξανάρχονται. Νέα παιδιά που βλέπεις και ξαναβλέπεις να πηγαινοέρχονται και λες: «Εντάξει! Καλά πάμε!».

Στις ζωντανές δράσεις και παρουσιάσεις το κοινό αλλάζει, όπως είναι φυσικό, λόγω της ποικιλομορφίας των προτάσεων . Έτσι, εν τέλει περνάει πολύ κοινό. Το ποσοστό, βεβαίως, των εραστών των τεχνών σε μια πόλη είναι πάντα μικρό και ανάλογο του πληθυσμού της. Και, επίσης, ανάλογο της εποχής που ζούμε, των αναγκών που μας καλλιεργούν, της παιδείας που μας προσφέρεται. Ακούγεται, πράγματι, σαν να λέω ότι ο τρόπος που ζούμε είναι απόρροια αποφάσεων τρίτων. Σε μεγάλο βαθμό το πιστεύω. Πιστεύω όμως και σ’ αυτό που λέγεται «δια βίου μάθηση». Νιώθω ότι τόσα χρόνια εκπαιδεύω ή και υπενθυμίζω στο κοινό την ανάγκη που έχει θαφτεί. Ένα σημαντικό κομμάτι του φεστιβάλ αφορά σ’ αυτό, στο να προσφέρει στο κοινό ερεθίσματα, δονήσεις των τεχνών και εν τέλει καλλιέργεια της ίδιας της ανάγκης να υπάρχουν οι τέχνες στη ζωή μας.

Ποιες επιμέρους τέχνες συμπεριλαμβάνονται διαχρονικά στο Open Nights Festival; Πώς υπηρετείται η διεπιστημονικότητα και η διακαλλιτεχνικότητα που χαρακτηρίζει το Φεστιβάλ;

Στο φεστιβάλ συνυπάρχουν και συνδιαλέγονται όλες οι τέχνες, εικαστικές και παραστατικές. Αν κάποιος καλλιτέχνης θεωρεί ότι η τέχνη που υπηρετεί και η δουλειά που έχει κάνει ταιριάζει με το θέμα της εκάστοτε διοργάνωσης, κάνει πρόταση. Πιο σημαντική για μας δεν είναι η φύση της τέχνης, αλλά το επαγγελματικό επίπεδο του καλλιτέχνη και του έργου του. Είμαστε αυστηροί όσον αφορά στην επαγγελματική εκπαίδευση αλλά και τη δουλειά που έχει γίνει έως τώρα, διότι ξέρουμε τι πόνο και θυσίες χρειάζονται και τα δύο. Πατώντας σε αυτό είμαστε σε θέση να εμπιστευόμαστε και να παίρνουμε ρίσκα σε σχέση με το νέο έργο του εκάστοτε καλλιτέχνη, όπως επίσης συχνά να του δίνουμε τα μέσα να το δημιουργήσει. Διότι προσπαθούμε να κάνουμε και μικρές παραγωγές. Υπηρετώντας και τη διεπιστημονικότητα υποστηρίζουμε με ενθουσιασμό συνεργασίες μεταξύ διαφορετικών τομέων γνώσης. Φέτος, για παράδειγμα, η συνεργασία της Ιρανής φυσικού και μουσικού Nour Kara με την Ισπανίδα εικαστικό Luzia Pardo δημιούργησε ένα διεπιστημονικό οπτικοακουστικό έργο που έκανε πρεμιέρα στο Διαχρονικό Μουσείο Λάρισας προσφέροντας στο κοινό μια εμβυθιστική εμπειρία. Για το ηχητικό του μέρος χρησιμοποιήθηκαν τα δεδομένα της υδροδυναμικής ροής ενός τμήματος του ποταμού Πηνειού ως παράμετροι εισόδου για τη βασική αλγοριθμική σύνθεση. Παρόμοια χαρακτηριστικά παραδείγματα υπάρχουν πολλά! Λόγου χάρη, όταν με θέμα τον ΕΡΩΤΑ ένας κοινωνιολόγος συνομιλεί στο πλαίσιο του φεστιβάλ παρουσία κοινού με μία εικαστικό, έναν ψυχολόγο και μία λαογράφο-ιστορικό. Ή όταν ένας φιλόσοφος συζητά για την έννοια της σκιάς μέσα στον μαγικό χώρο του Γενί Τζαμί, περιτριγυρισμένος από την εικαστική έκθεση που δημιουργήθηκε ειδικά με θέμα τη ΣΚΙΑ. Ή, τέλος, όταν με θέμα την ΤΡΟΦΗ αρχαιολόγοι μάς προσφέρουν τις γνώσεις τους και σύγχρονοι χορευτές τσουγκρίζοντας ποτήρια με κόκκινο κρασί μάς προσκαλούν να χορέψουμε μαζί τους! Τόσα χρόνια φεστιβάλ, τόσες δράσεις, τόσοι ενδιαφέροντες άνθρωποι!

Τι συμβαίνει πριν και τι συμβαίνει μετά το Φεστιβάλ σε εσένα, σε όσες/όσους/όσα συμμετέχουν, στην πόλη; Μέσα, δηλαδή, ενδογενώς – συναισθηματικά και εξωτερικά, σε κοινωνικό επίπεδο; Ποιες είναι οι αντιδράσεις του κόσμου; Τι κομίζει το Φεστιβάλ;

Όσον αφορά το τι συμβαίνει σε μένα, μπορώ να σου πω.  Η πραγματοποίηση του φεστιβάλ, εκτός βεβαίως των προετοιμασιών μέσα στη χρονιά,  με βάζει σε μία περίπου δίμηνη περίοδο κυριολεκτικής «μανίας». Ευρισκόμενη συνεχώς σε συνδιαλλαγή με ανθρώπους, δια ζώσης και ηλεκτρονικά, σταματώ ό,τι άλλο υπάρχει στη ζωή και βγάζω τουλάχιστον 6 επιπλέον από τα πλοκάμια που προανέφερα. Τόσα όσοι και οι ρόλοι μου! Κυρίως υπηρετώ τους καλεσμένους και δημιουργώ τις ιδανικές συνθήκες, ώστε να δείξουν το έργο τους. Αν δείξω και δική μου δουλειά, το άγχος μεγαλώνει. Αμέσως μετά το τέλος του φεστιβάλ και απολύτως εξουθενωμένη μάχομαι να κρατήσω τη χαρά της ολοκλήρωσης και να αντεπεξέλθω παράλληλα στο χειρότερο κομμάτι της διοργάνωσης για μένα, αυτό του οικονομικού κλεισίματος. Πολεμώ την απόλυτη (post-performance) κατάθλιψη που καραδοκεί πάντα στο τέλος έχοντας ήδη έτοιμα τα επόμενα σχέδια. Όσον αφορά στο τι αποκομίζει ο κόσμος από το φεστιβάλ, βρίσκω ότι θα ήταν πολύ ενδιαφέρουσα μια σχετική έρευνα…

Φέτος το Φεστιβάλ τελείωσε με το παράδοξο των εγκαινίων μιας νέας έκθεσης, των «Ετεροτοπιών» στο Wisedog. Γιατί επέλεξες να μην τελειώσει;

Επέλεξα ένα ανοιχτό τέλος, διότι από την μία, 10 μέρες δεν ήταν αρκετές για μια τόσο μεγάλη διοργάνωση, αλλά από την άλλη, ήδη πολλές για την οικονομική και πρακτική δυνατότητά της. Οι «Ετεροτοπίες», ως πολύ σημαντικό project του φετινού φεστιβάλ, ζητούσαν επιπλέον χρόνο, χώρο και προσοχή. Ο καταπληκτικός χώρος της γκαλερί του Wisedog Modular Area στάθηκε φιλικότατος και μ’ ένα ποτό στο χέρι εύκολα καλλιέργησε την ψευδαίσθηση του μη τέλους…

Ο Michel Foucault όρισε φιλοσοφικά την «ουτοπία» ως «χωροθεσία χωρίς πραγματικό τόπο», πολύ μετά, βεβαίως, τις ουτοπικές «Όρνιθες» του Αριστοφάνη, την ιδανική «Πολιτεία» του Πλάτωνα και τον Thomas More που έγραψε για μια τέτοια «Ουτοπία» το 1516.  Έπειτα ο ίδιος εισήγαγε τον όρο «ετεροτοπία», για να μιλήσει για πραγματικούς τόπους που στεγάζουν το «αλλιώτικο», το «έτερο», και θεωρεί μάλιστα ότι είναι τόσο απαραίτητοι για τις σύγχρονες κοινωνίες, όσο και αυτοί που στεγάζουν αυτό που θεωρείται «κανονικό». Ποια είναι η «ετεροτοπία» που παρακολούθησε ο επισκέπτης στην έκθεση; Ποιο «έτερο» στεγάζει;

Εμείς είμαστε το «μη κανονικό». Οι καλλιτέχνες είμαστε η «ετεροτοπία» αυτού του τόπου. Αυτό παρακολούθησε ο επισκέπτης ακόμα μια φορά. Εκτιθέμεθα και προτείνουμε τη χρήση του όρου κυρίως ως κίνηση, ως πέρασμα προς το διαφορετικό, προς νέους δρόμους σκέψης και δράσης.

Ποιοι είναι οι συντελεστές του εγχειρήματος, πώς δημιουργήθηκε, πού και πώς έλαβε χώρα; Μίλησέ μας για τις «Ετεροτοπίες»…

Η εγκατάσταση «Ετεροτοπίες» αποτελεί το αποτέλεσμα μιας ενσώματης και επιτελεστικής (performative) έρευνας σχετικά με την αλληλεξάρτηση των τεχνών με τη φύση, και συγκεκριμένα την καλλιτεχνική/ανθρώπινη εμπειρία στη φύση, σε αντίθεση με την αναπαράσταση της φύσης ως τοπίο/κήπο/φυσική σκηνή.

Η συνάντηση 3 καλλιτεχνών είναι η βάση του project. Με την μουσικό και χορεύτρια Ρούλα Πίκουλα συνεργαζόμαστε αρκετά χρόνια. Το ίδιο το project γεννήθηκε, παράλληλα με το θέμα του φεστιβάλ, ως μια εικαστική εγκατάσταση και μια performance χορού στην γκαλερί Orangerie στο Μόναχο τον Νοέμβρη του 2023.

Ήταν και η πρώτη σύνδεση με την εικαστικό και κινηματογραφίστρια Stephanie Maier.

Το project συνέχισε τον Αύγουστο του 2024, όταν καταφέραμε να φέρουμε την Stephanie για ένα residency στον Κίσσαβο.  Ολοκληρώθηκε έτσι όπως παρουσιάζεται στο Wisedog Modular Area, αυτήν την απολύτως urban γκαλερί, μέσα από τον χρόνο που μας δόθηκε δουλεύοντας μαζί και την επαφή με τη φύση του βουνού.

Θα μπορούσαμε να «κλέψουμε» ίσως κάποιες πληροφορίες από το brainstorming για το επόμενο Φεστιβάλ;

Το brainstorming αυτήν τη φορά ήταν κυκλώνας ολόκληρος!!! Όπως και οι συνθήκες που ζούμε. Εκεί που μοιάζει να πατάμε γερά, εκεί παραπατάμε. Εκεί που σηκωνόμαστε, άλλη μια κατασκευασμένη ανάγκη μάς καταβαραθρώνει μαζί με ευθύνες, υποχρεώσεις και επιβεβλημένα δεδομένα.

Ποια είναι τα όρια? Πόσο αντέχει κανείς πριν ξεσπάσει? Και πώς ξεσπά? Ξεσπά εν τέλει ή τρώει τον εαυτό του?   

Τροφή για σκέψη! Θα αναμένουμε…

Εις το επανιδείν, Ρούλα! Σ’ ευχαριστώ πολύ!

 

 Click one Photo, open Gallery