Συνεντεύξεις με νέους ποιητές / νέες ποιήτριες 10 ερωτήσεις (+ μία ακόμη)

Τώνια Τζιρίτα Ζαχαράτου

Η Τώνια Τζιρίτα Ζαχαράτου γεννήθηκε στο Ηράκλειο το 1993. Σπούδασε Νομικά και Συγκριτική Λογοτεχνία. Είναι υποψήφια Διδακτόρισσα Συγκριτικής Λογοτεχνίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, και παράλληλα ασχολείται με τη λογοτεχνική μετάφραση κι επιμέλεια. To πρώτο της βιβλίο, Δεύτερη νεότητα, απέσπασε το Βραβείο Πρώτης Ανέκδοτης Συλλογής των εκδόσεων Θράκα, το Βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενης στην Ποίηση των Λογοτεχνικών Βραβείων του Αναγνώστη για το 2020 και το Βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενης Ποιήτριας «Jean Moreas» 2021 (εξ ημισείας με τη Σοφία Περδίκη). Τα τελευταία χρόνια γράφει και ζει τα ποιήματά της στην Αθήνα. 

Ευχαριστούμε για τον χρόνο σου και τη συνομιλία με το influencemag.gr! Για αρχή, πες μας κάτι που πρέπει να ξέρουμε για εσένα. 

 Αυτό το πρώτο ερώτημα με διασκεδάζει· μου θυμίζει σχολικό λεύκωμα, έτσι όπως με προκαλεί να αποκαλύψω ένα μυστικό που ούτε εγώ δεν γνωρίζω. 

Πώς θα περιέγραφες τη θεματική της ποίησής σου; 

Δεν πιστεύω πως υπάρχει μία θεματική. Υπάρχει η κίνηση μες στη ζωντανή πραγματικότητα, μια ενέργεια που πηγαίνει από τη μία απόπειρα κατανόησης στην επόμενη· υπάρχει η ποίηση ως απόπειρα επιβίωσης. «Αν η καθημερινή ζωή σου μοιάζει φτωχή», έγραφε ο Ρίλκε στον νεαρό του ποιητή, «μην κατηγορείς τη ζωή. Εσύ ευθύνεσαι. Δεν είσαι αρκετά ποιητής για να αντιληφθείς τον πλούτο της». Αντλούμε διαρκώς εικόνες από την πραγματικότητά μας, μοιραζόμαστε αφηγήσεις, μας διαπερνούν εμπειρίες, των οποίων τη σημασία άλλοτε συνειδητοποιούμε  κι άλλοτε όχι, και οι οποίες δεν έχουν μία και μόνο σημασία. Πιστεύω πως αν μπαίνεις στη ζωή παρούσα με εντατική προσοχή, θα δεις τα θέματα της ποίησης να γεννιούνται στα σημεία που το προσωπικό βίωμα εκβάλλει στη συλλογική εμπειρία· στο πεδίο που δημιουργείται μεταξύ της παρατήρησης, της φαντασίας και του αναστοχασμού. Τελευταία, με ενδιαφέρει μια ποίηση που θα ανασύρει τις υφές και τους παλμούς της σύνδεσής μου με τον κόσμο, κι έτσι γράφω ποιήματα για έναν ποταμό που στέρεψε, για την παραλία της παιδικής μου ηλικίας που καταστράφηκε από την τουριστικοποίηση ή για την κατάλληλη φροντίδα ενός φυτού. 

Και από πού αντλείς έμπνευση; 

Θα σου περιγράψω κάτι που υπήρξε πολύτιμο μάθημα για ‘μένα. Τα καλοκαίρια ο σύντροφός μου συνηθίζει να περπατάει κάθε μέρα πάνω-κάτω στις παραλίες των διακοπών μας· με σκυμμένο το κεφάλι, εξετάζει κάθε σπιθαμή της ακτής, κοιτάζοντας προσηλωμένος τα βότσαλα, τις γυαλόπετρες, τα σκουπιδάκια, τα ξεχασμένα αντικείμενα. Κάθε μέρα ξαναρχίζει την ίδια επιτόπια περιπλάνηση μέχρι να συναντήσει εκείνο το εύρημα που τελικά θα περιμαζέψει. Ξέρουμε τότε πως το συγκεκριμένο αντικείμενο έχει αποκτήσει γι’ αυτόν μια ιδιαίτερη αξία και περιμένουμε τη μεταποίησή του. Παρατηρώντας τον, κατάλαβα πως η διαδικασία της έμπνευσης συμβολοποιείται για ‘μένα ακριβώς έτσι: μια μόνη μορφή παρατηρεί με υπομονετική αφοσίωση το ετερογενές αλλά ενιαίο σύμπαν των αντικειμένων, και τελικά επιλέγει μέσα από την ανεξάντλητη προσφορά της πραγματικότητας ό,τι έχει ήδη ξεχωρίσει για να το μεταμορφώσει. 

Ακολουθείς κάποια συγκεκριμένη δημιουργική διαδικασία ή γράφεις μόνο όποτε νιώθεις ότι έχεις κάτι να πεις; 

Νομίζω πως δεν θα έπρεπε να τα αντιμετωπίζουμε διαζευκτικά. Οπωσδήποτε γράφω μόνο όταν έχω κάτι να πω, διατηρώντας την ευθύνη και τη στόχευση των λέξεων μου. Κι αναπόφευκτα ακολουθώ μια δομημένη δημιουργική διαδικασία. Η ποίηση είναι παιχνίδι, κι όπως καλά γνωρίζουν τα παιδιά, τα παιχνίδια έχουν κανόνες που δεν βρίσκονται εκεί για να τα περιορίζουν, αλλά για να τα οδηγούν σε ολοένα πιο περίπλοκες και συναρπαστικές διασκεδάσεις. Πιστεύω πως η γραφή προκύπτει από μια ανάγκη που σε καλεί να τη διερευνήσεις: ίσως αρχικά απλώς μια ανεπαίσθητη αίσθηση που συγκεκριμενοποιείται καθώς την περιεργάζεσαι, και τελικά σε οδηγεί στο ποίημα. Δουλεύεις μόνη, κι όμως ταυτόχρονα σε αλληλεγγύη με την πραγματικότητα στην οποία εντάσσεσαι, βαθμιαία μαθαίνεις να αφουγκράζεσαι τη φωνή σου, και τότε μιλάς με τη συνείδηση πως οι λέξεις αποτελούν τη δική σου προσφορά. 

Αποκάλυψε τα μυστικά του γραφείο σου: συμμαζεμένο ή ακατάστατο; 

Το γραφείο μου έχει μια τάση για ακαταστασία. Όμως, δεν ζω μόνη κι αυτή η σκέψη με βοηθά να αυτοπεριορίζομαι. 

Ποια είναι η τελευταία ποιητική ανθολογία που διάβασες; 

Η ανθολογία σύγχρονης αραβο-αμερικάνικης ποίησης «Αραβίδες ντίβες» των εκδόσεων του περιοδικού Τεφλόν. Πρόκειται για μια συναρπαστική περιήγηση στην ποιητική παραγωγή των Αραβο-αμερικανίδων ποιητριών από τα μέσα του 20ου αιώνα ως και σήμερα. Στις Αραβίδες ντίβες κάθε βίωμα είναι πολιτικό και κάθε ποίημα μάς υπενθυμίζει τις καταπιεστικές δομές της πραγματικότητας, που συχνά αποφεύγουμε να κοιτάζουμε καταπρόσωπο. 

Πες μας ένα όνειρό σου… 

Θα πω για την επιθυμία, θα μπορούσε να την πει κάποια κι όνειρο, να αντιστεκόμαστε πάντοτε προσωπικά ή συλλογικά, ηθικά και πολιτικά σε όσα μας απανθρωποποιούν και μας στερούν το κουράγιο να αναζητούμε διαρκώς καινούργιους τρόπους να αγαπάμε και να συνδεόμαστε. 

Κι έναν στόχο σου για το άμεσο μέλλον! 

Ένας καλός άμεσος στόχος θα ήταν να μην προσκολλώμαι τόσο σε άμεσους στόχους και να μάθω να αγκαλιάζω την αποτυχία. 

Ποιοι είναι οι αγαπημένοι σου ποιητές; Σε έχουν επηρεάσει στον δικό σου τρόπο γραφής; 

Η απάντηση σε μια τέτοια ερώτηση μπορεί να είναι μόνο ενδεικτική, κι έτσι θα παραθέσω παραδείγματα. Επανέρχομαι συχνά σε ποιήματα και ποιητικές του μοντερνισμού, για τη δημιουργικότητα και τη λεπτεπίλεπτη εκ βαθέων διερεύνηση της ποιητικής τέχνης, π.χ.  βρίσκω την ποίηση του Σεφέρη και του Καβάφη ανεξάντλητη, για να αναφερθώ στον ελληνικό κανόνα. Αγαπώ τις ποιήτριες της γλώσσας μου, τη Μαρία Λαϊνά, τη Νίκη-Ρεββέκα Παπαγεωργίου, την Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ και τόσες άλλες, γιατί τα ποιήματά τους ταιριάζουν στην ανάγκη μου να διερευνήσω βιώματα και συναισθήματα, αναζητώντας άλλοτε περισσότερη σωματικότητα, κι άλλοτε περισσότερο παιχνίδι. Υπάρχει μια ηθική διάσταση στην πολωνική ποίηση π.χ. της Szymborska, του Milosz ή του Herbert, που είναι πολύ συγγενική στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνομαι τη σχέση της ποίησης με τον κόσμο. Τέλος, διαβάζοντας ξανά και ξανά Αμερικανίδες, Αφροαμερικανίδες κι Ιθαγενείς ποιήτριες που διαμορφώθηκαν στα κινήματα των δεκαετιών του 1960-1970, π.χ. την Adrienne Rich, τη June Jordan, την Audrey Lorde ή τη Joy Harjo, μαθαίνω πως η πολιτική επαγρύπνιση κι η αντίσταση στη συστημική καταπίεση συμβαδίζουν απόλυτα με την ανάγκη για λυρισμό και πλούσια εικονολογία. 

Πώς βλέπεις τη γυναίκα στο χώρο της ποίησης, και ειδικά στην Ελλάδα; Είναι ένας χώρος ανοιχτός για όλους ή ένα ακόμη ανδροκρατούμενο πεδίο; 

Το λογοτεχνικό πεδίο δεν είναι ένας χώρος ιδεολογικά ουδέτερος, γι’ αυτό και προς το παρόν δεν διακρίνω εντός του τόσο καθαρά γυναίκες/θηλυκότητες/κουήρ. Το πεδίο διαπερνιέται εξίσου από τις πατριαρχικές δομές εξουσίας και καταπίεσης. Συναντάμε μεταξύ άλλων τις αξιώσεις καθολικότητας, που ακόμα εξισώνουν το ανδρικό με το οικουμενικό κι εξορίζουν το θηλυκό σε μια θέση κατώτερης ετερότητας ή βλέπουμε να διατηρείται με την ισχύ του αδιαμφισβήτητου το καθεστώς της έμφυλης διαφοράς. Όσο δεν ασκείται ριζική κριτική στις πατριαρχικές καταβολές της γλώσσας και των λογοτεχνικών θεσμών, παρόμοιες αντιλήψεις θα επιβιώνουν. Αν υπάρχει κάτι που με γεμίζει ελπίδα είναι η ίδια η δυναμική της ποιητικής γλώσσσας, η οποία γίνεται εργαλείο παιγνιώδους αντίστασης, όπλο για να ανακτήσει κάποια τον έλεγχο της γλώσσας της, όπως έγραφε η June Jordan. Έτσι, διαβάζω με θαυμασμό την ποίηση που γράφουν θηλυκότητες, όπως η Δανάη Σιώζιου με τα Ενδεχόμενα τοπία της, κι η ΜΚΧ με τη Βουκαμβίλια ποπ της, για να αναφερθώ σε δύο από τις πιο αγαπημένες μου πρόσφατες συλλογές. Συγχρόνως, παρακολουθώ με ενδιαφέρον την κριτικογραφία της Βαρβάρας Ρούσου, της Κωνσταντίνας Κορρυβάντη και της Βάγιας Κάλφα, οι οποίες εισάγουν διαρκώς στα κείμενα τους έμφυλες και φεμινιστικές αναλύσεις. Επιμένω να σκέφτομαι πως κάτι μπορεί να αλλάξει.  

+1. Πού μπορούμε να βρούμε τη δουλειά σου; 

Μπορείτε να αναζητήσετε το βιβλίο μου «Δεύτερη νεότητα» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Θράκα. Αυτή την περίοδο κυρίως μεταφράζω δύο ποιήτριες που αγαπώ με διαφορετικούς τρόπους και για διαφορετικούς λόγους: τη Μοχάβε ποιήτρια Natalie Diaz και την Πορτογαλέζα ποιήτρια Tatiana Faia. Θα βρείτε την πρώτη στο επόμενο Τεφλόν και τη δεύτερη στο βιβλίο της Αδριανός, που θα κυκλοφορήσει ίσως τον χειμώνα ή την άνοιξη ’23. Γράφω αργά και προσεκτικά ποιήματα, που ίσως αποτελέσουν το υλικό ενός καινούργιου βιβλίου. Μπορείτε βέβαια να με ψάξετε και στα σόσιαλ μίντια, αν και τα προφίλ μου δεν είναι τόσο συναρπαστικά. 

Η ποίηση είναι παιχνίδι, κι όπως καλά γνωρίζουν τα παιδιά, τα παιχνίδια έχουν κανόνες που δεν βρίσκονται εκεί για να τα περιορίζουν, αλλά για να τα οδηγούν σε ολοένα πιο περίπλοκες και συναρπαστικές διασκεδάσεις.

Το λογοτεχνικό πεδίο δεν είναι ένας χώρος ιδεολογικά ουδέτερος, γι’ αυτό και προς το παρόν δεν διακρίνω εντός του τόσο καθαρά γυναίκες/θηλυκότητες/κουήρ. Το πεδίο διαπερνιέται εξίσου από τις πατριαρχικές δομές εξουσίας και καταπίεσης.