Ιαπωνική Αρχιτεκτονική

Η περίοδος Έντο (Edo, 17ος έως μέσα του 19ου αιώνα) διαμόρφωσε σε μεγάλο βαθμό την ιαπωνική αρχιτεκτονική. Ένα συνονθύλευμα απλότητας, αξιοπρέπειας και ανεξίτηλης ομορφιάς. Οι δομές που δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου έχουν σταθεί έμπνευση για την αρχιτεκτονική σε ολόκληρο τον κόσμο.

Είναι ευρέως αποδεκτό ότι οι πολυπλοκότητες της ιαπωνικής παραδοσιακής αρχιτεκτονικής όσον αφορά τη προέλευση, το στυλ και τα χαρακτηριστικά των παλιών κτηρίων της Ιαπωνίας δεν μπορούν να καταγραφούν σε ένα σύντομο άρθρο. Η αρχιτεκτονική παράδοση της χώρας είναι τόσο μεγάλη και βαθιά, όσο και η ιστορία της. Στην ιαπωνική κουλτούρα, όλη η ζωή έχει νόημα και αξία, η οποία απεικονίζεται με σεβασμό προς τη φύση. Κύριο μέλημα της είναι τα πάντα να ποιούνται με αρμονία σε σχέση με το φυσικό τους περιβάλλον, σε αντίθεση με το να προσπαθούν να το εξημερώσουν. Τα σπίτια και τα κτίρια θεωρούνται ένα με τη φύση. Δεν υπάρχει ώθηση ή έλξη, απλώς μια ροή αμοιβαίας κατανόησης μεταξύ του τεχνητού και του φυσικού.
Τα ελαφριά υλικά, οι αυστηρές μέθοδοι κατασκευής και τα πορώδη όρια ανάμεσα στον εσωτερικό και τον εξωτερικό χώρο είναι τα βασικά χαρακτηριστικά της παραδοσιακής ιαπωνικής αρχιτεκτονικής. Οι Ιάπωνες, θαυμάζοντας τη δύναμη της φύσης, έχουν αναζητήσει τρόπους για να εκμεταλλευτούν τη γοητεία της. Σε αντίθεση με τους Δυτικούς αρχιτέκτονες, οι οποίοι κατά τους αιώνες επέλεξαν παραδοσιακά την ανθεκτική πέτρα ως υλικό για να νικήσουν τα φαινόμενα της φύσης -και θα μπορούσαν έτσι να θεωρηθούν και «πολέμιοι» της συγκεκριμένης φιλοσοφίας-, οι Ιάπωνες αρχιτέκτονες στόχευαν να είναι πιο αρμονικοί και επέλεξαν το ξύλο ως το κυρίαρχο δομικό τους υλικό. Ακόμα και σήμερα, τα περισσότερα από τα παλαιότερα σωζόμενα κτίρια της Ιαπωνίας και οι πιο αναγνωρίσιμοι ναοί είναι κατασκευασμένα από ξύλο.

Η Δυτική αρχιτεκτονική έχει συχνά εμφανίσει κορμούς δέντρων και άλλα κάθετα χαρακτηριστικά στις κατασκευές της, καθώς και μια επιτηδευμένη προσπάθεια να κατασκευάσει τα κτίρια με τέτοιον τρόπο, ώστε να φαίνονται ενδιαφέροντα, προσθέτοντας περιττές διακοσμήσεις και τοποθετώντας ενότητες διαφορετικών υψών. Οι Ιάπωνες αρχιτέκτονες διακρίνονται για την εφεύρεση του μινιμαλιστικού σχεδιασμού και επικεντρώνονται στο να δημιουργούν τις κατασκευές τους -υπέροχες και μυστηριώδεις- σε οριζόντιο επίπεδο. Οι ναοί και τα ιερά της Ιαπωνίας συνήθως τονίζουν το οριζόντιο στοιχείο και είναι σχετικά μικροί και κρυμμένοι πίσω από δέντρα και άλλα φυσικά αντικείμενα.

Για να κατανοήσουμε καλύτερα την εσωτερική φιλοσοφία τους, ας αναφέρουμε μια ιθαγενή θρησκευτική πεποίθηση, η οποία προηγήθηκε πολύ του Βουδισμού και αντιλήφθηκε ότι ένας πνευματικός κόσμος ήταν εμφανής στη φύση. Οι πτώσεις των βράχων, οι καταρράκτες και τα παλιά δέντρα θεωρήθηκαν ως οι κατοικίες των πνευμάτων και της προσωποποίησής τους.

Αυτό το σύστημα πεποιθήσεων ενέπνευσε με τη σειρά του μια αίσθηση εγγύτητας και οικειότητας με τον κόσμο του πνεύματος, καθώς και μια εμπιστοσύνη στη γενική καλοσύνη της φύσης. Ο κύκλος των εποχών ήταν βαθιά διδακτικός και συνέβαλε στην κατανόηση του κύκλου της γέννησης, της καρποφορίας, του θανάτου και της φθοράς.

Στην παραγωγή έργων τέχνης δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στις φυσικές ιδιότητες των συστατικών υλικών, οι οποίες κατανοήθηκαν ως αναπόσπαστο μέρος της συνολικής σημασίας ενός έργου. Οι ήδη αρχαίες εικονογραφικές μορφές συνδυάστηκαν με έναν προϋπάρχοντα και πολυεπίπεδο σεβασμό για το ξύλο.

ΤΟ ΞΥΛΟ

Το ξύλο είναι το κατά βάση προτιμώμενο υλικό για τα ιαπωνικά παραδοσιακά κτίρια λόγω των συνεχών σεισμών. Η παλαιότερη ξύλινη αρχιτεκτονική κατασκευή, η οποία σώζεται έως σήμερα, -έπειτα από μια μακρά ιστορία σεισμικής καταπόνησης και φυσικών καταστροφών- είναι ο ναός Horyuji που χτίστηκε τον 7ο αιώνα. Το γεγονός ότι οι Ιάπωνες ανέπτυξαν ισχυρή αντοχή στο σεισμό, οφείλεται εν μέρει στην ικανότητα του ξύλου να απορροφά την σεισμική φόρτιση, καθώς και στην ιαπωνική παραδοσιακή ξυλουργική που τους επιτρέπει να χτίζουν τα κτίρια χωρίς να χρησιμοποιούν καρφιά.

Από τους αρχαίους χρόνους, το ξύλο έχρηζε μεγάλο σεβασμό από τους Ιάπωνες και δεν καλυπτόταν από μπογιά ή άλλες επικαλύψεις. Οι κόμβοι στα ξύλα θεωρούνται διακοσμητικά στοιχεία. Το κυπαρίσσι, η κερασιά, ο ιαπωνικός κέδρος και η ιαπωνική ζέλκοβα είναι οι πιο ευρέως χρησιμοποιούμενοι τύποι ξύλου για κτίρια. Αυτά τα ξύλα εκτιμώνται όχι μόνο για την ανθεκτικότητα και τη στιβαρότητα τους, αλλά και για τις φυσικές μυρωδιές τους. Ειδικά το ιαπωνικό κυπαρίσσι μπορεί να χρησιμοποιηθεί για μπανιέρα, επειδή το άρωμα του ξύλου προσφέρει οφέλη χαλάρωσης και αποδεδειγμένα σκοτώνει τα βακτήρια.

ΤΑΤΑΜΙ

Στα παραδοσιακά ιαπωνικά δωμάτια, τα τατάμι είναι φτιαγμένα από άχυρο ρυζιού, καλυμμένο με υφαντό και μαλακό καλάμι και χρησιμοποιούνται πάντα ως υλικό δαπέδου. Το προνόμιο αυτής της κατασκευής ήταν μόνο για τους υψηλότερους αριστοκράτες, κατά τη διάρκεια της περιόδου Χέιαν (794-1185). Με την πάροδο των αιώνων, το τατάμι εκλαϊκεύτηκε σταδιακά και έφτασε στα σπίτια των σαμουράι, των αρχόντων και των απλών ανθρώπων. Μέχρι τον 17ο αιώνα, ήταν σύνηθες όλα τα δωμάτια σε ένα σπίτι να έχουν δάπεδο τατάμι. Ωστόσο, στις μέρες μας, κυριαρχούν οι σανίδες από συμπιεσμένο ξύλο ή πυρήνες από αφρώδες πολυστυρένιο. Το μέγεθος του είναι τυποποιημένο. Το μεγαλύτερο τατάμι είναι περίπου 0,9 μέτρα επί 1,8 μέτρα, αν και μπορεί να ποικίλει ανάλογα με την περιοχή. Ένα ύφασμα χρησιμοποιείται για να καλύψει τα υφαντά άκρα. Ένα δωμάτιο με δάπεδο τατάμι μπορεί να έχει χώρο διακόσμησης, ο οποίος ονομάζεται tokonoma. Το Tokonoma είναι ένας ορθογώνιος χώρος που συνήθως διακοσμείται με ιαπωνικό κύλινδρο, με πίνακα ζωγραφικής ή καλλιγραφίας, με εποχιακή διακόσμηση λουλουδιών ή/και άλλα στολίδια.

SHOJI & FUSUMA

Τα shoji και fusuma είναι συρόμενες πόρτες στα ιαπωνικά παραδοσιακά σπίτια. Το fusuma χρησιμοποιείται για να χωρίσει μεγάλα δωμάτια σε μικρότερα ιδιωτικά δωμάτια, καθώς επίσης και ως προστασία από το κρύο τον χειμώνα και από τη ζέστη το καλοκαίρι, έχοντας δηλαδή τη λειτουργία θερμομόνωσης. Πριν από τον 7ο αιώνα, χρησιμοποιήθηκε για τον διαχωρισμό των χώρων σε παραδοσιακές κατοικίες. Στο τέλος της χιανικής περιόδου (794-1185), το fusuma με τη μορφή συρόμενων θυρών έκανε την εμφάνισή του στα σπίτια των αριστοκρατών. Στην αρχή, το μετάξι κάλυπτε ένα ξύλινο πλαίσιο για fusuma, αλλά αφότου το χαρτί εισήχθη στην Ιαπωνία από την Κίνα, το μετάξι αντικαταστάθηκε με ένα ιαπωνικό χαρτί που ονομάζεται washi. Σήμερα, το fusuma κατασκευάζεται ως επί το πλείστoν με χαρτί washi ή ύφασμα.

Το Shoji εφευρέθηκε περίπου έναν αιώνα μετά την εμφάνιση του Fusuma. Κατά την περίοδο Edo (1603-1868), άρχισαν να χρησιμοποιούνται διακοσμητικά σχέδια πλαισίων. Το shoji έχει φύλλα χαρτιού washi σε ξύλινο πλαίσιο πλέγματος και το ρόλο του διαχωριστικού. Ενώ το fusuma μεταχειρίζεται για τον διαχωρισμό των δωματίων, το shoji χρησιμοποιείται για παράθυρα, επειδή το χαρτί από το οποίο είναι κατασκευασμένο είναι συνήθως λευκό και ημιδιαφανές, έτσι ώστε το φυσικό φως να διαπερνά το δωμάτιο. Έχει επίσης ιδιότητες θερμομόνωσης και απελευθερώνει την υγρασία. Αν και σήμερα τα Shoji δεν χρησιμοποιούνται τόσο συχνά όσο πριν στα ιαπωνικά σπίτια, αφού αντικαθίστανται πλέον με κουρτίνες και γυάλινα παράθυρα, εξακολουθούν να αποτελούν σημαντικό μέρος της ιαπωνικής αρχιτεκτονικής.

IRORI

Το Irori είναι μια ανοιχτή, βυθισμένη εστία που βρίσκεται μέσα σε ξύλο ή δάπεδο τατάμι. Λειτουργεί ως ένα τυπικό εξάρτημα στα ιαπωνικά αγροτικά σπίτια για τη θέρμανση του σπιτιού, το μαγείρεμα και το βραστό νερό. Το Irori είναι συνήθως τετράγωνο και βρίσκεται στη μέση ενός δωματίου, όπου οι άνθρωποι συγκεντρώνονταν για ζεστασιά και συνομιλία. Η εστία όπου πραγματοποιείται η τελετή ιαπωνικού τσαγιού για να ζεσταθεί το νερό για την παρασκευή του, ονομάζεται Ro και είναι μικρότερη από την Irori.

ENGAWA

Το Engawa είναι ένας υπαίθριος διάδρομος. Ουσιαστικά, είναι μια υπερυψωμένη ξύλινη ή μπαμπού βεράντα, κατά μήκος της εξωτερικής άκρης του κτιρίου. Το Engawa το συναντάμε σε ιαπωνικά παραδοσιακά σπίτια, καθώς και σε ναούς και ιερά, όπου οι άνθρωποι μπορούν να κάθονται και να ρεμβάζουν τον κήπο. Συνήθως βρίσκεται έξω από το Shoji για να διαχωρίσει τα δωμάτια. Παραδοσιακά, τα παντζούρια που ονομάζονται Amado χρησιμοποιούνται για την προστασία της Engawa από τον άνεμο και τη βροχή, αλλά η μοντέρνα αρχιτεκτονική συχνά περικλείει την Engawa με γυάλινες συρόμενες πόρτες.

GENKAN

Τα ιαπωνικά σπίτια έχουν πάντα το Genkan, το οποίο είναι η είσοδος για να εισέλθετε και να αφήσετε τα παπούτσια σας πριν μπείτε στο σπίτι. Είναι ένα βήμα χαμηλότερο από το κύριο επίπεδο, ωστόσο, μερικές φορές μπορεί να μην υπάρχει διαφορά υψομέτρου μεταξύ του Genkan και του κύριου χώρου διαβίωσης, ειδικά σε ένα διαμέρισμα.

ΣΤΕΓΗ

Υπάρχουν βασικά τέσσερις τύποι στέγης για την ιαπωνική παραδοσιακή αρχιτεκτονική: Kirizuma (αέτωμα στέγη), Yosemune (ισχίο στέγη), Irimoya (hip-and-gable roof) και Hōgyō (πυραμιδική στέγη).

Οι στέγες είναι ένα από τα πιο ξεχωριστά χαρακτηριστικά της ιαπωνικής αρχιτεκτονικής. Ανάλογα με το πότε, πού και γιατί το κτίριο κατασκευάστηκε, η δομή, ο σχεδιασμός και τα υλικά της στέγης μπορεί να διαφέρουν. Τα υλικά των στεγών για τα παραδοσιακά ιαπωνικά κτίρια είναι, ως επί το πλείστoν: αχυρόφυλλα, κεραμίδια, μπαμπού, μέταλλο και πέτρα.

Το Kirizuma είναι μια οροφή κατασκευασμένη από δύο πλευρές που συνδέονται στην κορυφογραμμή. Αυτό είναι το πιο απλό και συνηθισμένο από τα ιαπωνικά παραδοσιακά αρχιτεκτονικά στυλ, ακόμη και σήμερα. Το Yosemune είναι η δεύτερη πιο κοινή μορφή στέγης για ιαπωνικά σπίτια μετά το Kirizuma. Εάν η οροφή έχει κλίση 4 πλευρών και συνδέεται με την κορυφογραμμή στην κορυφή, ονομάζεται Yosemune. Παράδειγμα οροφών Yosemune είναι ο ναός Todaiji στο Nara. Η Irimoya είναι η στέγη Kirizuma στην κορυφή της οροφής Yosemune. Χρησιμοποιείται για τα κτίρια με την υψηλότερη θέση και συνήθως παρατηρείται σε κάστρα και ναούς, αν και την εντοπίζουμε και σε μερικές ιδιωτικές κατοικίες. Τέλος, το Hōgyō είναι παρόμοιο με το Kirizuma, με τις τέσσερις πλευρές της κλίσης της οροφής προς τα κάτω, αν και δεν υπάρχει κορυφογραμμή και η οροφή σχηματίζει κορυφή. Η στέγη Hōgyō χρησιμοποιείται κυρίως για τις βουδιστικές κατασκευές και μπορεί να χτιστεί πάνω σε εξαγωνικά και οκταγωνικά κτίρια.

Τα κεραμίδια που χρησιμοποιούνται για τις παραδοσιακές στέγες ονομάζονται kawara. Υπάρχουν διάφοροι τύποι kawara στην Ιαπωνία. Για παραδοσιακές ιαπωνικές κατασκευές, όπως κάστρα, ναούς και ιερά, είναι διατεταγμένα, τακτοποιημένα κατά μήκος της κλίσης της οροφής. Επιπλέον, διακρίνουμε τα Γιακουγκαβάρα, τα οποία χρησιμοποιούνται σε συγκεκριμένα σημεία της οροφής και έχουν διακοσμητικούς, θρησκευτικούς ή/και πνευματικούς σκοπούς .

Τα τελευταία χρόνια, καθώς οι σύγχρονοι αρχιτέκτονες και σχεδιαστές προωθούν μια νέα γενιά κυκλικού και βιώσιμου σχεδιασμού, η ιαπωνική παραδοσιακή αρχιτεκτονική έχει γίνει ένα κρίσιμο σημείο έμπνευσης και σοφίας. Ο διάλογος μεταξύ αυτών των δύο είναι παρών στην ενσωμάτωση παλαιών αρχιτεκτονικών στοιχείων της Ιαπωνίας, όπως συρόμενες πόρτες (φουζάμα) και αρθρωτά πατάκια τατάμι, αλλά με σύγχρονο σχεδιασμό και τεχνολογία αιχμής.

Η αρχιτεκτονική της Ιαπωνίας βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της διερεύνησης ζητημάτων μικροστέγασης στις πυκνές πόλεις της, όπως για παράδειγμα το Τόκιο, όπου ο πληθυσμός υπερτερεί του διαθέσιμου χώρου. Στο προσεχές μέλλον, ο υπερπληθυσμός και η απομάκρυνση από το φυσικό περιβάλλον ίσως μεταστοιχειώσουν την Ιαπωνική παραδοσιακή αρχιτεκτονική σε ένα μακρινό μύθο.