«Στη Φωλιά του Κούκου» φωλιάζουν το φως και το σκοτάδι.
Και τι δεν έχει γραφτεί και τι δεν έχει ειπωθεί για αυτή την οσκαρική ταινία. «Στη Φωλιά του Κούκου» ή στο «One Flew over the Cuckoo’s Nest», όπως αναφέρεται ως πρωτότυπος τίτλος, του Τσέχου Μίλος Φόρμαν, δημιούργημα -κυριολεκτικά- του 1975, είδαμε εξαιρετικές ερμηνείες, απίθανη αντιστοιχία μεταξύ σεναρίου και απόδοσης της πραγματικότητας, αποδόμηση της επιστημονικής πολιτικής που ακολουθούν οι ψυχιατρικές κλινικές, ιδίως εκείνη την εποχή, και χωρίς αμφιβολία, κοινωνικά στερεότυπα που καταρρίπτονται με τέτοιον τρόπο, που λες και σου δίνεται ένα δυνατό χτύπημα στο πρόσωπο, κι ύστερα ακολουθεί ένα δεύτερο κι ένα τρίτο και πάει λέγοντας… Φυσικά, τα Όσκαρ στις κατηγορίες καλύτερης ταινίας, σκηνοθεσίας και διασκευασμένου σεναρίου στην απονομή του 1976 τής ανήκουν.
Η ιστορία είναι λίγο πολύ γνωστή. Ένας κρατούμενος στις αγροτικές φυλακές μεταφέρεται, σχεδόν προκαλώντας ο ίδιος αυτή τη μεταφορά, σε μια ψυχιατρική κλινική για να αξιολογηθεί η ψυχική του υγεία. Ο πανέξυπνος Ραντλ ΜακΜέρφι, κατά κόσμον Τζακ Νίκολσον, σε μια από τις καλύτερες ερμηνείες τις καριέρας του, δίνει ρεσιτάλ με το χαρακτηριστικό ειρωνικά σατανικό χαμόγελο, το κοφτερό βλέμμα και την ακούραστα ζωντανή κινησιολογία του. Τα κίνητρα δράσης του πρωταγωνιστή είναι ξεκάθαρα ατομιστικά στην αρχή, ωστόσο, στην πορεία της εξέλιξης της ταινίας αγωνίζεται για το κοινό καλό -όπου αυτό περιορίζεται στα σύνορα της κλινικής-, μοιράζεται την ίδια αγωνία με τους λοιπούς τρόφιμους, αναπτύσσει ισχυρούς δεσμούς μαζί τους, επαναστατεί εναντίον της διοίκησης, έχοντας το ατού της ψυχικής ισορροπίας, και τελικά εξελίσσεται σε έναν αγωνιστή με ηρωικές πράξεις.
Η ερμηνεία της Αμερικανίδας Εστέλ Λουίζ Φλέτσερ ως η προϊσταμένη νοσοκόμα Μίλντρεντ Ράτσεντ, που δικαίως της χάρισε το Όσκαρ Α’ γυναικείου ρόλου, είναι από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα του παγκόσμιου σινεμά, που το αγγελικό πρόσωπο με τα μπλε μάτια αντιπροσωπεύει την αδικία, τη διαβολικά χειριστική ψυχιατρική μέθοδο, την απρόσωπη και στυγνή αντιμετώπιση των κλινικών και του προσωπικού απέναντι στους ασθενείς και την εξουσιαστική μανία χωρίς έλεος για τους ευάλωτους και τους αδύναμους. Η Ράτσεντ, που αγαπήσαμε να μισούμε, δε δίστασε να πείσει το επιστημονικό συμβούλιο της κλινικής να παρατείνει την παραμονή του ΜακΜέρφι εκεί, του νέου μέλους που μάλλον της… καταστρέφει τα σχέδια, για να ικανοποιήσει το αίσθημα κυριότητας πάνω του και τους μαζοχιστικούς της σκοπούς, οι οποίοι αποτυπώνονται εκπληκτικά στη μειλίχια φωνή και στο μνησίκακο βλέμμα της, που πρόδιδε τις προθέσεις της, όταν οι τρόφιμοι έθεταν ερωτήσεις που την ενοχλούσαν και κατάφερνε να τις τιθασεύσει με την ηρεμία της φωνητικής της τονικότητας ή ακόμα για να δει τον ΜακΜέρφι να εξαφανίζεται υπαρξιακά.
Το εξαιρετικό καστ συμπληρώνει μια συστάδα ηθοποιών, όπως ο Ντάνι Ντεβίτο στο ρόλο του Μαρτίνι, ο γιγαντόσωμος Γουίλ Σάμσον ως ο σοβαρός και λιγομίλητος Αρχηγός και ο καταπληκτικός Μπράντ Ντούριφ, που αν και υποψήφιος για το Όσκαρ Β’ Ανδρικού ρόλου δεν το κέρδισε. Κατάφερε, όμως, να αποδώσει εξαίσια στον ρόλο του Πίτερ Μπίμπιτ, με το γλυκύτατο τραύλισμα, τον ήρωα με την αγνότητα, που η εξουσία χρησιμοποιεί και πλάθει ανάλογα με τους σκοπούς της και την ατόφια καλοσύνη, στοιχείο που ίσως δε νικάει πάντα έναντι του κακού.
Η ταινία είναι ένα κινηματογραφικό σχόλιο με βαθύτερες κοινωνικές προεκτάσεις, για την εξουσία, τη μανιέρα των κλινικών για ψυχικές νόσους, την ευθυγραμμισμένη αντιμετώπιση των ασθενών και την έλλειψη εξατομικευμένης θεραπείας. Στο group therapy, που αποτελεί μέρος της θεραπείας των ασθενών της κλινικής και ηγείται η Ράτσεντ, αποτυπώνονται η σύνθλιψη της ατομικότητας και της ελευθερίας, η καταστροφή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, η ψυχολογική βία, αντιθετικά με το ρόλο που επιτελεί το ίδρυμα, ο πνευματικός και σωματικός έλεγχος της εξουσίας, η χειραγώγηση των ασθενών και εν τέλει η νίκη της εξουσίας, που είναι το μόνο που μετράει, πέρα και πάνω απ’ όλα.
Ο Φόρμαν, απ’ όσο έχει γίνει γνωστό, είχε επιλέξει ένα αληθινό ψυχιατρείο, στο οποίο πραγματοποιήθηκαν τα περισσότερα γυρίσματα της ταινίας, στοιχείο με το οποίο, κατά τη γνώμη μου, επιτυγχάνει να δώσει στον θεατή την απρόσωπη πλευρά των ψυχιατρικών κλινικών σε ένα σκηνικό παρόμοιο με στρατόπεδο ή φυλακή. Χαρακτηριστικό σημείο της ταινίας είναι οι ασθενείς που στέκονται στη σειρά περιμένοντας να λάβουν, εξαναγκασμένοι, την φαρμακευτική αγωγή με εκβιαστικούς όρους.
Η απουσία, σχεδόν, του επιστημονικού προσωπικού και η ευθύνη της φροντίδας των ασθενών σε ένα και μόνο πρόσωπο, ενσαρκωμένο από τη Ράτσεντ, αφήνει αιχμές για την επιφανειακή και συχνά λάθος επιστημονική προσέγγιση των ψυχικών νοσημάτων. Ο ΜακΜέρφι, αν και φυλακισμένος, δεν ενσαρκώνει το κακό, αλλά
τον επαναστάτη με αιτία, παλεύει για δικαιώματα και στέκεται αντίκρυ στο πρόσωπο της επιφανειακής νηνεμίας της εξουσίας, υψώνοντας τη γροθιά της ελευθερίας απέναντι σε ένα παρωχημένο σύστημα, χωρίς ευαισθησίες και επιστημονική ορθότητα.
Η παρουσία του ΜακΜέρφι στην κλινική θα έλεγε κανείς ότι έδωσε πνοή στους ασθενείς, στους τρόφιμους που έγιναν η καθημερινότητά του και η, αρχικά ξεκάθαρα παιδαριώδης διεκδίκηση της παραμονής του εκεί, μετατράπηκε σε μια σχεδόν στοιχηματική προσπάθεια να τους υποστηρίξει, αναπτύσσοντας ισχυρούς και αληθινούς δεσμούς μαζί τους, αρνούμενος να τους εγκαταλείψει τη στιγμή που είχε την ευκαιρία να το κάνει. Ακόμα και όταν αποφασίζει να δραπετεύσει, στέκεται ισχυρός συμπαραστάτης δίπλα τους, ματαιώνει τα σχέδιά του, θυσιάζει την ελευθερία του και στέκεται πλάι τους, επιλέγοντας συνειδητά να παραμείνει και να στηρίξει με κάθε ρανίδα δύναμης τη δική τους αδυναμία, διεκδικώντας το δικαίωμά τους στην επιλογή.
Ο ΜακΜέρφι, ο εκπληκτικός Τζακ Νίκολσον, στον ρόλο που του χάρισε επάξια το Όσκαρ Α’ ανδρικού ρόλου, εμφανίστηκε σαν αναμμένος φάρος ελπίδας, χαράς και πίστης στην αληθινή φιλία, μια ευκαιρία για τους ασθενείς να πάρουν πίσω τη ζωή τους και για άλλους αποτέλεσε την αφετηρία για τον δρόμο που οδηγεί στην ελευθερία.
Comments
No Comments