Stumble upon the story | Ederlezi

Άλλωστε, η μουσική αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της τσιγγάνικης κουλτούρας και παράδοσης, καθώς το τραγούδι κι ο χορός είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με την καθημερινή τους ζωή, τα έθιμα και όλες τις σημαντικές στιγμές τους, όπως οι γιορτές, η χαρά, η λύπη, ο θρήνος και τα περίφημα «γλέντια» τους. Όταν οι πρώτοι πληθυσμοί Ρομά έφτασαν στην Ευρώπη αντιμετωπίστηκαν ως χωριστός λαός, λόγω της διαφορετικής τους εμφάνισης και των ιδιαίτερων γλωσσικών και πολιτιστικών τους στοιχείων. Σύντομα, σε κάποιες περιοχές όπως η Ρουμανία, απομονώθηκαν ή έγιναν σκλάβοι. Ακόμα και μετά την κατάργηση της δουλείας στη συγκεκριμένη χώρα το 1864, ουδέποτε δικαιώθηκαν για τη ρατσιστική και άνιση μεταχείρισή τους. Ενώ, συνέχισαν να διώκονται με ιδιαίτερα σκληρές μεθόδους, που περιλάμβαναν από εξόντωση με φωτιά και σίδηρο, μέχρι κρέμασμα ή συνηθέστερα εξορίζονταν σε αποικίες, όπου εργάζονταν ως δούλοι. Στη ναζιστική Γερμανία, οι Ρομά (μεταξύ άλλων ομάδων, όπως οι Εβραίοι) χαρακτηρίστηκαν ως «κοινωνικά απόβλητα». Φυλακίστηκαν στα στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας κι οδηγήθηκαν στους θαλάμους αερίων για μαζική εξόντωση. Στο Ολοκαύτωμα χάθηκαν περισσότεροι από 500.000 Ρομά… 

Για τους τσιγγάνους το «Ederlezi» σηματοδοτεί την έλευση της άνοιξης και γιορτάζεται από όλους με μεγάλο ενθουσιασμό. Πραγματεύεται το συναίσθημα αποκλεισμού που εκείνοι νιώθουν, καθώς συχνά περιθωριοποιούνται λόγω του ελεύθερου και διαφορετικού τρόπου με τον οποίο επιλέγουν να ζουν. Η αρχική γλώσσα του τραγουδιού, που μοιάζει περισσότερο με ελεγεία, είναι τα ρομανί και, παρότι πρόκειται για ένα μυθιστορηματικό κομμάτι, το άκουσμα και οι στίχοι του παραπέμπουν πιο πολύ σε θρήνο, καθώς φέρουν μια βαθιά συναισθηματική φόρτιση. Έγινε ιδιαίτερο γνωστό και αγαπήθηκε όταν το 1988 ο Σέρβος συνθέτης Goran Bregović χρησιμοποίησε μια υπέροχη διασκευή του τραγουδιού, με τίτλο «Dom za vesanje», ως soundtrack στην ταινία του Emir Kusturica «Ο Καιρός των Τσιγγάνων» (Time of the Gypsies). Είναι η πρώτη ταινία που γυρίστηκε εξ΄ ολοκλήρου στη τσιγγάνικη γλώσσα και μία από τις σημαντικότερες στην καριέρα του Κusturica, αφού το 1989 ο Emir κέρδισε το Βραβείο Καλύτερου Σκηνοθέτη στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου των Καννών, ενώ η ταινία προτάθηκε για Χρυσό Φοίνικα.  

Ο Bregović ηχογράφησε, επίσης, μια εκδοχή του τραγουδιού με πολωνικούς στίχους, με τίτλο «Nie ma, nie ma ciebie» με την Πολωνή τραγουδίστρια Kayah. Το συγκρότημα «Beirut», οι «Barcelona Gypsy Klezmer Orchestra», ο Ιταλός σαξοφωνίστας «Daniele Sepe», οι «DiKanda», οι «Bury Me Standing» με έδρα τη Βοστώνη και οι «Gypsy Rebels» του Τορόντο έχουν επίσης διασκευάσει το Ederlezi. Αλλά και αρκετές ελληνικές μπάντες, όπως οι «Χοές» και οι «Banda Entopica» μάς έχουν χαρίσει εξίσου όμορφες διασκευές του κομματιού. 

Το Ederlezi θεωρείται από πολλούς ένα αριστουργηματικό τραγούδι, που επιβεβαιώνει την καθολικότητα της μουσικής. Σε συγκινεί, δίχως να καταλαβαίνεις τους στίχους του. Ακούγοντάς το, κάθε φορά, θυμάμαι την χαρακτηριστική σκηνή του εορτασμού του Αγ. Γεωργίου, τις φωτιές στη θάλασσα και τον έρωτα των νεαρών ρομά στον «Καιρό των Τσιγγάνων», που τελευταία φορά είδα σε ένα θερινό σινεμά δίπλα στη θάλασσα, μια νύχτα γεμάτη αστέρια. Αλλά και τα λόγια του πρωταγωνιστή Περχάν:

«Ένας τσιγγάνος χωρίς όνειρα είναι ένα σπίτι χωρίς σκεπή. Ένα βιβλίο χωρίς σελίδες».

Στο μυαλό μου, οι Ρομά ή αλλιώς η «φυλή της περιπλάνησης» ταυτίζονται με ατίθασα πιτσιρικάκια που σε κοιτάζουν επίμονα με τα μεγάλα μάτια τους, και όμορφα κορίτσια με λουλουδένιες φούστες, που όταν τους χαρίζω τα βραχιόλια που φοράω στα χέρια μου, φεύγουν τρέχοντας να τα δείξουν στις φίλες τους. Μια φιλοσοφία ζωής συνυφασμένη με τον νομαδισμό, τη μουσική, τις ιδιαίτερες φωνές, τον αυθόρμητο χορό και μια -σχεδόν έμφυτη- ροπή προς τη φυγή και την ελευθερία. Δεν είναι τυχαίο που οι λέξεις «γελάω» και «φεύγω» στα ρομανί* απέχουν μόνο ένα γράμμα… 

*[ασάβα=γελάω 

   νασάβα=φεύγω] 

 

ΣΤΙΧΟΙ: 

«Sa me amala oro khelena 

oro khelena, dive kerena 

sa o Roma daje 

sa o Roma babo babo 

sa o Roma o daje 

Sa o Roma babo babo 

Ederlezi, Ederlezi 

sa o Roma daje 

Sa o Roma babo, e bakren chinen 

a me, chorro, dural beshava 

Romano dive, amaro dive 

Amaro dive, Ederlezi 

E devado babo, amenge bakro 

Sa o Roma babo, e bakren chinen 

Sa o Roma babo babo 

sa o Roma o daje 

sa o Roma babo babo 

Ederlezi, Ederlezi 

sa o Roma daje» 

 

«Όλοι οι φίλοι μου χορεύουν το «οrο» 

Χορεύουν το orο, γιορτάζουν τη μέρα 

Όλοι οι Ρομά, μητέρα 

Όλοι οι Ρομά, πατέρα, πατέρα 

Όλοι οι Ρομά, ω μάνα 

Όλοι οι Ρομά, πατέρα, πατέρα 

Ederlezi, Ederlezi 

Όλοι οι Ρομά, μητέρα 

  

Όλοι οι Ρομά, πατέρα, θυσιάζουν πρόβατα 

Αλλά το δικό μου, 

ο καημένος τυμπανιστής…  

πρέπει να μείνουμε μακριά 

Μια μέρα Ρομά, η μέρα μας 

Η μέρα μας, Ederlezi 

  

ο πατέρας μου, έχει ένα πρόβατο για εμάς 

Όλοι οι Ρομά, πατέρα, θυσιάζουν πρόβατα 

Όλοι οι Ρομά, πατέρα, πατέρα 

Όλοι οι Ρομά, ω μάνα 

Όλοι οι Ρομά, πατέρα, πατέρα 

Ederlezi, Ederlezi 

Όλοι οι Ρομά, μάνα μου»