Ο αποτυχημένος | Thomas Bernhard

Ο αποτυχημένος (1983), Thomas Bernhard, μτφρ. Βασίλης Τομανάς, εκδόσεις Εξάντας 

Βρίσκομαι, μαζί με τον ανώνυμο μεσόκοπο αφηγητή, στο φουαγέ ενός ξενοδοχείου στην κεντρική Ευρώπη. Με βεβαιότητα αποφαίνεται ο αφηγητής: «Η από μακρού προσχεδιασμένη αυτοκτονία, σκέφτηκα, δεν είναι αυθόρμητη πράξη απόγνωσης». Ποιος αυτοκτονεί; Ο Βερτχάιμερ. Κι ο άλλος; Ο Γκλεν Γκουλντ, o θρυλικός Καναδός δεξιοτέχνης πιανίστας και φίλος, ο τρίτος μιας κλειστής συντροφιάς, πέθανε μόλις στα πενήντα ένα του από φυσικό θάνατο.   

Μια αυτοκτονία κι ένας θάνατος αποτελούν την αφορμή για έναν καταιγιστικό μονόλογο, μια μακρά, σχοινοτενή ανάπτυξη σκέψεων, συζητήσεων, περιστατικών του κοινού τους παρελθόντος, λογισμών για την επιτυχία και την αποτυχία. «Χαλί» σε κυκλική επανάληψη οι «Παραλλαγές Γκόλντμπεργκ» του Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ. Ο Γκλεν Γκουλντ και δύο Αυστριακοί συμμαθητές στην τάξη του Βλαντιμίρ Χόροβιτς αποτελούν πρωταγωνιστές αυτού του σύντομου μυθιστορήματος.  

Πρόκειται για ένα κείμενο, στο οποίο με καυστικό σαρκασμό ο Bernhard πραγματεύεται την ιδιοφυία, τη φήμη, τη διασημότητα, την εμμονική προσκόλληση στην ανάγκη επίτευξης της τελειότητας, τη φιλοδοξία, τον φθόνο, τη ματαίωση, την απόγνωση και εν τέλει την επίπονη συνειδητοποίηση της αποτυχίας. Ποιος από τους τρεις είναι ο αποτυχημένος; Ποιος ο επιτυχημένος; Ποιος θα μιλήσει εκ των τριών για το δίπολο επιτυχία – αποτυχία; Ποιος φιλοσοφεί πάνω στις έννοιες; .

Δεν υπάρχουν κεφάλαια, δεν υπάρχει ιεράρχηση σκέψεων, όπως ακριβώς συμβαίνει κατά τη συνειρμική διαδικασία με την οποία διαμορφώνονται, εφορμούν και «εκρήγνυνται» στο υποσυνείδητο οι ακατάσχετες σκέψεις. Σκέψεις σε συνεχή ροή, σελίδες για ακατάπαυτη ανάγνωση. Πάντως οι ήρωες, παρότι γκρινιάρηδες, αρνητικοί, βιτριολικοί, εντούτοις 

ψυχογραφημένοι βαθιά, εναργώς, με χιούμορ, συγκατάβαση και συμπάθεια, μια ανυπόκριτη αγάπη για τους σημαδεμένους και πληγωμένους από την αποτυχία μουσικούς, τους «μέτριους» -πλην ταλαντούχους – πιανίστες, τους πληγωμένους ανθρώπους.  

Ο αφηγητής και το συγκείμενό του τώρα. Δεν ξεδιπλώνει τον χείμαρρο των σκέψεων του μόνον για να περιορίσει το πεδίο της ψυχογράφησης στους επιμέρους χαρακτήρες του μυθιστορήματος. Στην πραγματικότητα, σε ένα δεύτερο επίπεδο, στηλιτεύει ανηλεώς την παρακμή των ηθών που αφήνει πίσω του ο πόλεμος. Η μεταπολεμική Αυστρία, με τη ματιά του Bernhard, δεκαετίες μετά τον πόλεμο και την πτώση του ναζισμού, είναι ακόμη εμποτισμένη με ωμότητα και κυνισμό κι εκτρέφει με μανία διχασμούς ανάμεσα στον απόλυτο νικητή και τους απελπισμένους ηττημένους.  

Αφήνω εδώ μερικά αποσπάσματα χαρακτηριστικά του ύφους και της γραφής, χαρακτηριστικά του περιεχομένου:

«Όσο περισσότερο κοιτάζουμε έναν άνθρωπο, τόσο πιο σακατεμένος μας φαίνεται επειδή είναι τόσο σακατεμένος όσο δεν θέλουμε να παραδεχτούμε, κι ωστόσο έτσι είναι. Ο κόσμος είναι γεμάτος σακατεμένους. Βαδίζουμε στο δρόμο και συναντούμε μόνο σακατεμένους».

Και παρακάτω: «Πιστεύουμε πως έχουμε ένα φίλο και βλέπουμε ωστόσο με τον καιρό πως δεν έχουμε κανέναν απολύτως φίλο επειδή δεν έχουμε κανέναν απολύτως άνθρωπο, αυτή είναι η αλήθεια, είπε». Ψυχική συντριβή, μοναχικότητα, το άφιλον του χαρακτήρα κορυφώνονται:

«Στη θεωρία τούς καταλαβαίνουμε τους ανθρώπους, μα στην πράξη δεν τους αντέχουμε, σκέφτηκα, τις περισσότερες φορές τούς συναναστρεφόμαστε μόνο απρόθυμα και τους αντιμετωπίζουμε πάντοτε όπως τους βλέπουμε από τη σκοπιά μας».  

Ως επιμύθιο το βιβλίο μού καλλιέργησε την αντίληψη πως η ευτυχία και το αίσθημα επιτυχίας και πληρότητας έχουν την πηγή τους ένδον και μακριά πολύ από τις συγκρίσεις και τις εμμονές μας.