Τραμ 83

Τραμ 83 (2018), Φιστόν Μουαντζά Μουζιλά, μτφρ. Ρίτα Κολαΐτη, εκδόσεις Καστανιώτη

Μια φορά κι έναν καιρό, μικρό παιδί σαν ήμουν, άκουγα ιστορίες πολλές γι’ αυτόν τον μυστηριακό κι υποβλητικό τόπο, την κεντρική Αφρική, το Κονγκό. Το Κονγκό το πολύχρωμο, το πάμφτωχο, αλλά και πάμπλουτο (πάμφτωχοι γηγενείς, πάμπλουτος πλουτοπαραγωγικά τόπος, πλούσιοι αποικιοκράτες, για να είμαι όσο το δυνατόν εγγύτερα στην πραγματικότητα)! Οι ιστορίες εκτυλίσσονταν μες στην υψηλή βλάστηση, τα ορυχεία, το ετερόκλητο πλήθος των ανθρώπων, τις αντιφατικές εικόνες, τα εξωτικά πλάσματα, τα εξόχως ιδιαίτερα και μακρινά, ανοίκεια για το δικό μου συγκείμενο εδέσματα. Οι ιστορίες εκτυλίσσονταν σε παγανιστικές τελετές, νυχτερινούς χορούς, μύθους, θρύλους, προλήψεις, δεισιδαιμονίες, μια λαογραφία γοητευτική μέσα στις απίστευτες αντιθέσεις της. Μωσαϊκό αναμνήσεων με γλαφυρές αφηγήσεις. Ο πατέρας μου! Μέσα από τα μάτια του οικειωνόμουν το βαθύ σύμπαν αυτής της χώρας.

Στη σειρά «Συγγραφείς απ’ όλο τον κόσμο» οι εκδόσεις Καστανιώτη εξοικειώνουν τον αναγνώστη με δείγματα όσων γράφονται και αναγιγνώσκονται σε άλλους τόπους, τις περισσότερες φορές μεταφρασμένα πολύ ωραία. Στην προκειμένη περίπτωση ερχόμαστε σε επαφή με την πρώτη μυθιστορηματική απόπειρα του γεννημένου στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό Φιστόν Μουαντζά Μουζιλά, εστεμμένη με απόλυτη επιτυχία! Ο πρόλογος του βιβλίου αποτελεί επιστολή προς τον συγγραφέα με αποστολέα έναν από τους διαπρεπείς εκπροσώπους της λογοτεχνίας του Κονγκό, τον γαλλόφωνο Κονγκολέζο συγγραφέα Αλέν Μαμπανκού. Στην επιστολή αυτή εύστοχα εξαίρεται ο ρεαλισμός που εισάγει ο Μουζιλά στον λογοτεχνικό ορίζοντα της Αφρικής,

παράλληλα με την πυκνότητα της αφήγησης και τη θεατρικότητά της. Ο ίδιος τοποθετεί τον Μουζιλά «ανάμεσα στις ελπιδοφόρες καινούριες φωνές της αφρικανικής λογοτεχνίας». Το «Τραμ 83» βραβεύτηκε και μεταφράστηκε σε πολλές χώρες.

Στο βιβλίο ο πρωταγωνιστής, ένας ναυτικός τυχοδιώκτης, ο Μάρλοου, διηγείται όσα έζησε στα ενδότερα της αφρικανικής ηπείρου, στο Κονγκό. Όλα αρχίζουν με το πηγαίο ενδιαφέρον του ήρωα να γνωρίσει τη χώρα αυτήν. Έτσι, έρχεται σε επαφή με μια βελγική εταιρεία που εμπορεύεται κυρίως ελεφαντόδοντο κατά μήκος του ποταμού Κονγκό και χάρη στις διασυνδέσεις του προσλαμβάνεται ως καπετάνιος σε ένα από τα ατμόπλοια της εταιρείας που ανεβοκατεβαίνουν τον ποταμό, με σκοπό τον ανεφοδιασμό των εμπορικών σταθμών. Ο ήρωας ταξιδεύει στις ακτές της Αφρικής και βρίσκεται μπροστά σε πρόχειρα παραπήγματα, δούλους που εργάζονται και διαβιούν σε άθλιες συνθήκες, ένα χάος όπου η ανθρώπινη ζωή έχει πολύ μικρή αξία, η οποία εξαντλείται στην εξυπηρέτηση των συμφερόντων της αποικιοκρατικής εταιρείας. Ο ήρωας φτάνει στα όρια του πολιτισμένου γνωστού κόσμου.

Στις όχθες του ποταμού ακουμπά η ζούγκλα, το θαμπό νερό, το ζοφερό άγνωστο.  

Η δράση τοποθετείται στην κατεχόμενη από αντάρτες περιοχή του Κονγκό, σε μια τυπική αφρικανική πόλη, που θα μπορούσε να είναι το Λουμπουμπάσι ή η Κινσάσα. Το «σκηνικό» αποτελείται από κάποια ορυχεία, έναν παραπαίοντα, παμπάλαιο σιδηροδρομικό σταθμό και το «ναό των απολαύσεων», το μπαρ – εστιατόριο – «καταφύγιο» αποκλήρων «Τραμ 83», την κόλαση και τον παράδεισο όσων συνθέτουν τη μυστήρια ανθρωπογεωγραφία αυτής της πόλης. Εκεί συχνάζουν οι «σκαφτιάδες», οι «τουρίστες», οι «φοιτητές», οι γυναίκες «μάνες», «πιτσούνια» (ανάλογα με την ηλικία και το στιλ) που προσφέρουν τον έρωτά τους, για να μπορέσουν να συνεχίσουν να ζουν και να ονειρεύονται τη δραπέτευσή τους από τον τόπο που φαίνεται να είναι η «κατάρα» τους. Η πορνεία είναι γι’ αυτές σχεδόν συνθήκη αναπόδραστη. Εκεί μπορεί κανείς να βρει φθηνό ποτό, κάκιστης ποιότητας φαγητό, ναρκωτικά κι αγοραίο έρωτα.

Καταδιωκόμενος από την κυβέρνηση της χώρας φτάνει εκεί ο αντιστασιακός συγγραφέας Λισιέν, ο οποίος αγαπά να γράφει θεατρικά έργα. Καθοριστική για την εξέλιξη της ιστορίας είναι η συνάντησή του με τον Ρέκβιεμ, έναν μικροαπατεώνα, ολίγον κλέφτη, εκβιαστή και προαγωγό. Σε μικρά κεφάλαια αναπτύσσεται η κοινή διαδρομή των δύο ηρώων, εφόσον ο δεύτερος απαιτεί μερίδιο από το τελευταίο υπό έκδοση βιβλίο του Λισιέν. Στη διαδρομή αυτή συναντάμε τους ανθρώπινους τύπους που εκπροσωπούν τις κοινωνικές ομάδες που συχνάζουν στο «Τραμ 83».

Ο Μουζιλά διανθίζει την αφήγηση με σκληρές εικόνες στυγνού ρεαλισμού, με μια γλώσσα τολμηρή, αιχμηρή και πρόστυχη, η οποία, ωστόσο, δεν ξαφνιάζει ούτε ενοχλεί τον εγκλιματισμένο αναγνώστη, καθώς είναι απολύτως συμβατή με τον χώρο, τον χρόνο, τους ανθρώπους. Πρόκειται για μια γλώσσα που δεν εξωραΐζει και δεν υποκρίνεται, δεν συγκατανεύει σε ψευτοηθικές επιφάσεις, είναι η γλώσσα του «Τραμ 83». Στην αφήγηση ενσωματώνονται ζωηρές περιγραφές, αφοπλιστικές ατάκες, εμβόλιμοι διάλογοι που αξιοποιούνται επιτυχώς από τον Μουζιλά, προκειμένου να διαγραφεί εναργέστερα το ήθος των ηρώων. Αυτοί οι τελευταίοι μπορεί στην αρχή να αποσυντονίζουν την αναγνώστρια ή τον αναγνώστη, ωστόσο στη συνέχεια της ανάγνωσης διακρίνεται η λειτουργικότητα κι ο οργανικός τους ρόλος.

Το «Τραμ 83» είναι το λυπητερό, λυπητερό, λυπητερό… τραγούδι που σπαράσσει με την εξαίσια φωνή της η Ντίβα, είναι ένα κορίτσι στην πρώτη του ήβη που πουλά ένα φιλί κι ένα χάδι, είναι αναίσχυντοι θαμώνες, μικροί, αλλά φιλόδοξοι απατεώνες, λασπωμένοι δρόμοι, φρικτή ζέστη, νοσηρή υγρασία, άρρωστα μπλουζ, ξεθυμασμένη μπύρα, σουβλάκι σκύλου, μπούστο με στρας, ένας Στρατηγός που «γαβγίζει» εντολές, ένας ρομαντικός συγγραφέας που επιμένει να γράφει για την Αφρική, ακόμη κι αν «δε θεωρείται πια εξωτικός προορισμός».

Καλό σας ταξίδι! Η Αφρική θα είναι πάντα ένας εξωτικός προορισμός!